Turcja Archives - Atco in travel

Wspaniałe Stulecie: ślady poza Stambułem

31 maja 2021

przez Karolina Europa Turcja

„Wspaniałe Stulecie” toczyło się nie tylko w Stambule (wówczas Konstantynopolu). Oprócz wypraw wojennych sułtan podróżował i wysyłał swoich synów do prowincji, którymi mieli zarządzać. Ten wpis poświęcony jest miejscowościom, których nazwy przewijają się w serialu.

Edirne

Edirne leży na zachodnim krańcu Turcji, w pobliżu granic z Grecją i Bułgarią. Historia miasta sięga czasów rzymskich. Było stolicą Imperium Osmańskiego przed Konstantynopolem. Sułtan Suleyman często podróżował do Edirne, tam dorastał jego syn Mustafa, urodził się Cihangir i tam została na pewien czas wygnana sułtanka Hürrem.

Z czasów Sulejmana zachowały się m.in. ruiny pałacu, zbudowany przez Sulejmana Pawilon Sprawiedliwości i kamienny most Kanuni, łączący ogród pałacowy z miastem.

Diyarbakır

W czasach osmańskich to miasto, położone na południowym wschodzie kraju, było ważnym ośrodkiem wojskowym sprawującym kontrolę nad granicą turecko-perską, jak również centrum produkcji szkła i wyrobów z metalu.

W serialu „Wspaniałe Stulecie” do rządzenia prowincją Diyarbakır sułtan wysłał Rüstema Paşę, późniejszego wielkiego wezyra i męża sułtanki Mihrimah.

Konya

Leżąca w południowej części kraju Konya jest miastem często odwiedzanym przez turystów podróżujących do Kapadocji. Z czasów Sulejmana pochodzi meczet księcia Selima, zaprojektowany przez architekta Sinana. Stoi obok najbardziej znanego budynku miasta, Zielonego Grobowca, Mauzoleum Mevlany. Książę Selim zarządzał przez pewien czas prowincją Konya.

Amasya

Turecka perełka architektoniczna, Amasya, leży w północnej części kraju, w otoczonej wysokimi górami dolinie rzeki Yeşilırmak. Prowincją rządził książę Mustafa, a później Bajazyd. O Amasyi pisałam w artykule Z Ankary do Amasyi. Sam Sulejman często bywał w mieście, które za jego panowania było jednym z głównych ośrodków nauki w Anatolii.

Kütahya

Niewielkie miasto w środkowej części kraju znane jest z produkcji płytek ceramicznych i wyrobów garncarskich. W czasach osmańskich rywalizowało w produkcji kafelków z Iznikiem. W Kütahyi można odwiedzić kilka XIV-wiecznych meczetów, muzeum archeologiczne i muzeum płytek ceramicznych. Nad miastem góruje fotreca zbudowana w czasach bizantyjskich, która była wykorzystywana także przez Osmanów. Prowincją Kütahya zarządzał książę Bajazyd.

Manisa

Leżąca niedaleko Izmiru Manisa znana jest z pasty macun, wytwarzanej z 41 przypraw i ziół, wspomagających układ trawienny. Według legendy wyleczono nią z ciężkiej choroby matkę Sułtana Sulejmana, sułtankę Hafsę. Z pasty wytwarza się też lokalne lokum, tureckie słodycze.

W centrum miasta stoi meczet Hafsy, Sultan Camii. Warto zajrzeć do muzeum medycyny, mieszczącego się obok meczetu, w budynkach dawnego szpitala dla psychicznie chorych. Szpital był częścią kompleksu świątynnego, który pobudował Sulejman. Do dzisiaj funkcjonuje hammam, który również stanowił część kompleksu.

Nieco dalej mieści się ostatni z meczetów zaprojektowanych przez architekta Sinana, Muradiye Camii, wybudowany na polecenie Sułtana Murata III.

Bursa

Bursa to czwarte największe miasto w Turcji. Jego początki sięgają III w. p.n.e. Była pierwszą stolicą Osmanów w latach 1326-1364. Jest znana ze źródeł termalnych oraz z produkcji jedwabiu, w tym jedwabnych dywanów.

Poza zwiedzaniem warto zjeść tu najbardziej znaną potrawę Bursy, iskender kebap.

Kompleks Muradyie i grób ksiecia Mustafy

W kompleksie, poświęconym sułtanowi Muratowi II, oprócz XV-wiecznego meczetu znajduje się 12 grobowców, z których dwa są szczególnie związane ze „Wspaniałym Stuleciem”. To grób księcia Mustafy, syna Sulejmana, zamordowanego na jego rozkaz oraz grób jego matki Mahidevran.

Groby Osmana i Orhana

Otoczona pozostałościami murów najstarsza część Bursy leży na wzgórzu, z którego roztacza się widok na rozległe miasto. W niewielkim parku mieszczą się grobowce ojców imperium Osmańskiego, sułtanów Osmana i Orhana. Oryginalne budynki zostały zniszczone przez trzęsienie ziemi w XIX w. i odbudowane w stylu barokowym.

Za grobowcami stoi 6-piętrowa wieża zegarowa, ostatnia z czterech, które służyły do alarmowania o pożarach.

Kryty Bazar

Na bazarze, którego historia sięga XIV w., sprzedawane są dobrej jakości ręczniki i wyroby z jedwabiu.

Wielki Meczet

Zbudowany pod koniec XIV w., prostokątny budynek w stylu seldżuckim z 20 kopułkami na dachu, to Wielki Meczet (tr. Ulu Camii). Jest największą świątynią w mieście. W środku można podziwiać masywne kolumny z inskrypcjami z Koranu oraz wielką fontannę ablucyjną, której umieszczenie w środku meczetu jest rozwiązaniem rzadkim w architekturze islamskiej.

Meczet Emir Sultan

Kolejny ładny punkt widokowy na miasto znajduje się przy meczecie Emir Sultan, zbudowanym w XIV w. dla derwisza i uczonego, doradcy sułtana Bajazyda. Oryginalny budynek, zniszczony przez trzęsienie ziemi, odbudowano w stylu rokoko.

Zielony Meczet

XIII-wieczny Zielony Meczet (tr. Yeşil Camii), poświęcony sułtanowi Mehmetowi I, stanowi punkt zwrotny w architekturze tureckiej, odejście od stylu seldżuckiego, reprezentowanego przez Wielki Meczet, w kierunku świątyń z kopułami. Jego nazwa wzięła się od koloru kafelków, które zdobią jego wnętrze.

Za budynkiem stoi oktagonalny Zielony Grobowiec, w całości obłożony zielono-niebieskimi kafelkami, podobnie jak znajdujące się wewnątrz nagrobki sułtana Mehmeta i jego rodziny.

Stambuł: informacje praktyczne

30 kwietnia 2021

przez Karolina Europa Turcja

Przelot

W Stambule działają dwa porty lotnicze: nowe lotnisko (tr. Istanbul Havalimani) po stronie europejskiej i Sabiha Gökçen po stronie azjatyckiej.

Nowe lotnisko, zbudowane na północny zachód od miasta, zastąpiło zamknięty już dla ruchu pasażerskiego port lotniczy Atatürka. W przeciwieństwie do niego, nie jest jeszcze połączone z miastem linią metra, stąd jedynymi dostępnymi środkami transportu publicznego są autobusy i taksówki. Więcej o tym porcie lotniczym pisałam w poście Nowe lotnisko w Stambule.

Port lotniczy im. Sabihy Gökçen, przybranej córki Atatürka i pierwszej kobiety-pilota wojskowego w Turcji, leży na wschodnim skraju miasta. Tam też nie dociera jeszcze metro. To lotnisko jest bazą głównie dla tanich linii, na czele z Pegasusem.

Transport miejski

Karta Istanbulkart

Żeby korzystać z transportu miejskiego, konieczne jest posiadanie magnetycznej karty Istanbulkart. Można ją kupić w automatach na stacjach metra oraz w kioskach zlokalizowanych przy wielu przystankach autobusowych i na przystaniach promowych. Karta kosztuje 7 lir, a pojedynczy przejazd 3,50. Karty doładowuje się gotówką w automatach i kioskach.

Ze względu na pandemię każdy pasażer musi obecnie posiadać własną kartę oraz specjalny kod HES, który generowany jest po wypełnieniu formularza wymaganego przed przylotem do Turcji.

Dojazd do centrum miasta

Z lotnisk do centrum miasta można dojechać autobusami. Z nowego lotniska kursuje 8 linii Havaist i 6 linii Iett. Te pierwsze, przeznaczone dla turystów, dojeżdżają m.in. do placu Bajazyda w dzielnicy Sultanahmet (linia IST-12), do placu Taksim (IST-14) i na lotnisko Sabiha Gökçen (IST-10). Dojazd do centrum miasta zajmuje około półtorej godziny. Pojazdy wyposażone są w wi-fi i gniazdka usb. Bilet w jedną stronę kosztuje 30 lir. Można go kupić przez aplikację havaist lub zapłacić kartą płatniczą albo Istanbulkart. Iett to linie miejskie dojeżdżające do różnych dzielnic poza turystycznym centrum. Przejazd kosztuje tylko 7 lir, ale żeby dotrzeć do centrum, trzeba przesiąść się na metro. Obowiązuje płatność za pomocą Istanbulkart.

Z lotniska Sabihy Gökçen kursują autokary Havabus, którymi za 24 liry można dotrzeć na plac Taksim, a także wiele linii miejskich. Najbliżej lotniska mieści się stacja metra Pendik (dojazd autobusem), skąd pociągi linii Marmaray kursują do dzielnicy Sultanahmet.

Środki transportu

Stambuł ma trzy nowoczesne linie tramwajowe. Najbardziej przydatna dla turystów jest linia T1, łącząca Sultanahmet z Kabataş, stacją leżącą niedaleko Pałacu Dolmabahçe.

Miasto stale rozbudowuje swoją sieć linii metra, które jest najszybszym środkiem transportu. Biegnąca po dnie cieśniny Bosfor linia Marmaray umożliwia przedostanie się w kilka minut na azjatycką stronę miasta.

W mieście jest 400 linii autobusowych. Niestety pojazdy utykają często w korkach, które codziennie paraliżują miasto. Dlatego wymyślono metrobusy, czyli autobusy jeżdżące po odgrodzonych od reszty pasach ruchu. Kursują jednak poza turystycznym centrum miasta.

Po cieśninie Bosfor pływają promy, które poza tym, że są normalnym środkiem transportu dla mieszkańców, pozwalają turystom podziwiać Stambuł od strony wody. Rejsy w zależności od trasy kosztują od 3,50 do 5 lir (5,20 na Wyspy Książęce).

Popularnym środkiem transportu wśród mieszkańców tureckich miast są dolmusze (tr. dolmuş). Te kilkunastoosobowe busy kursują głównie do podmiejskich miejscowości, a w Stambule również do dzielnic zlokalizowanych poza centrum. Za przejazd płaci się gotówką, a pojazdy często zatrzymują się gdziekolwiek, żeby zabrać bądź wypuścić pasażerów.

Waluta

Lira turecka traci na wartości, aktualnie (w 2021 r.) warta jest około 50 groszy. Kraj zmaga się z wysoką inflacją, z roku na rok ceny rosną, ale i tak jest tam tanio.

Kupno waluty tureckiej w Polsce nie ma sensu. Bankomaty są łatwo dostępne, sklepy i większość restauracji honorują karty płatnicze. Kantory walutowe nie pobierają prowizji, a najlepsze kursy oferują punkty przy ulicy Laleli, która stanowi centrum handlu ubraniami i butami dla Rosjan. Łatwo tam dojść pieszo, kierując się na zachód od głównego kampusu uniwersytetu przy placu Bajazyda.

Noclegi

Wybór hoteli w mieście jest ogromny. Moją ulubioną dzielnicą jest Fatih, w obrębie której leży Sultanahmet. Nie jest tam najtaniej, ale można przebierać w ofertach. Do najważniejszych miejsc w Stambule można stamtąd dotrzeć pieszo, a do tych bardziej oddalonych dojechać tramwajem lub metrem.

Okolice Taksim są bardzo zatłoczone i hałaśliwe. Bliżej wieży Galata mieści się dużo małych hotelików butikowych i pensjonatów. Trzeba się jednak liczyć z koniecznością długich spacerów z bagażem po stromych uliczkach.

Jedzenie

Podobnie jak z noclegami, znalezienie miejsca na posiłek nie stanowi problemu. O kuchni tureckiej pisałam w poście Subiektywny przewodnik po kuchni tureckiej. Będąc w Stambule, warto spróbować ryby w bułce (tr. balık ekmek) na moście Galata, pieczonych flaczków w bułce (tr. kokoreç) z lokalnej knajpki i odwiedzić restauracje rybne w Kumkapı, na południe od placu Bajazyda.

Stambuł, po drugiej stronie Bosforu

6 marca 2021

przez Karolina Europa Turcja

Ostatnia część wpisu o Stambule poświęcona jest miejscom leżącym po drugiej stronie zatoki Złoty Róg i cieśniny Bosfor.

Most Galata

Najbardziej znanym mostem w Stambule jest Galata nad zatoką Złoty Róg. Pierwszy most w tym miejscu powstał już w VI w. n.e. za cesarza Justyniana. W 1453 r. podczas upadku Konstantynopola Turcy zbudowali tam ruchomą przeprawę z ustawionych obok siebie statków. W XVI w. nad projektem mostu przez zatokę pracował Leonardo da Vinci, jednak jego dzieło nie uzyskało akceptacji sułtana. Kolejne przeprawy, budowane od XIX w., miały na celu łączyć tradycyjny Stambuł, siedzibę sułtana i urzędów państwowych z dzielnicą Beyoğlu, zamieszkałą w dużej części przez dyplomatów i nie-muzułmanów. Wtedy też most zaczął pojawiać się w literaturze i malarstwie.

Obecny most ukończono w 1994 r. Charakterystycznym widokiem po obu jego stronach są wędkarze, ustawieni gęsto przy barierkach. W 2003 r. do przeprawy dobudowano dolny poziom z restauracjami. Typowym serwowanym tam daniem jest balık ekmek, czyli ryba w bułce.

Wieża Galata

Budowla powstała w XIV w. jako część fortyfikacji ówczesnej kolonii Genui. Za czasów osmańskich była przebudowywana i wykorzystywana jako więzienie i wieża pożarnicza. Odrestaurowana w 1967 r., z dobudowaną windą, stanowi atrakcję turystyczną i punkt widokowy.

Tünel

Historyczna podziemna kolejka powstała w 1875 r. i jest drugą po londyńskim metrze podziemną koleją w Europie. Ma tylko dwie stacje i 573 m długości. Biegnie około 60 m w górę od stacji Karaköy w pobliżu mostu Galata do stacji Beyoğlu na południowym końcu alei İstiklal. Zbudowano ją aby połączyć leżącą na wzgórzu dzielnicę ambasad i hoteli z giełdą, bankami i portami w dzielnicy Galata. Główną, bardzo stromą ulicą między dzielnicami codziennie przemieszczało się 40 tysięcy osób.

Na początku kolejka miała dwa tory, obecnie jeden z mijanką pośrodku. Drewniane wagony z XIX w. zastąpiono stalowymi. Podróż zajmuje półtorej minuty, a płaci się za nią kartą Istanbulkart.

Aleja İstiklal

Aleja İstiklal (Niepodległości) to główna ulica handlowa w Stambule. Deptak ma 1,4 km długości, a jego środkiem jeździ historyczny tramwaj. W zabudowie dominują XIX- wieczne kamienice, siedziby konsulatów, chrześcijańskie kościoły, sklepy i restauracje, teatry i galerie. Mieszczą się tam także siedziby najlepszych szkół. Przyległe uliczki pełne są klubów i kawiarni, w których przesiadują tłumy mieszkańców i turystów.

Plac Taksim

Aleja İstiklal prowadzi na Taksim. To wielki plac i stacja metra w sercu dzielnicy Beyoğlu. Głośny, otoczony hotelami i restauracjami w rodzaju McDonald’sa, jest częstym miejscem protestów politycznych, stąd normalnym widokiem są tam zaparkowane opancerzone pojazdy wojskowe. Na środku placu stoi Pomnik Republiki, upamiętniający powstanie Republiki Tureckiej w 1923 r.

Między leżącym na szczycie wzgórza Taksim, a znajdującą się nad brzegiem Bosforu stacją Kabataş, skąd można dojść do Pałacu Dolmabahçe, zbudowano nowoczesną, podziemną kolejkę górską o długości 600 m.

Park Gezi

Do Placu Taksim przylega jeden z najmniejszych parków miasta i jedno z ostatnich zielonych miejsc w dzielnicy Beyoğlu. Plany postawienia w tym miejscu centrum handlowego wywołały w 2013 r. krwawo stłumione protesty, które rozlały się na cały kraj.

Muzeum Adama Mickiewicza

Będąc w okolicy Taksim można poszukać domu, w którym mieszkał i zmarł Adam Mickiewicz. Mieści się tam niewielkie muzeum z manuskryptami poety. Budynek znajduje się jednak w zaniedbanej części miasta, w której trudno spotkać turystów.

Pałac Dolmabahçe

Stojący nad brzegiem Bosforu Pałac Dolmabahçe powstał w połowie XIX w. dla sułtana Abdülmecita. W tym czasie w kraju dominowała fascynacja zachodem i przejmowanie europejskich wzorców kulturowych. Dla Osmanów „zachód” zaczynał się na północy, po drugiej stronie zatoki Złoty Róg i dlatego tam postawiono nowy pałac. Budowla łączy styl orientalny z europejskim, wzorowana jest na Luwrze i Pałacu Buckingham. Miała być widoczna od strony morza, co było niespotykane w architekturze osmańskiej. Mimo, że kraj był w złej kondycji finansowej, do budowy i wyposażenia pałacu użyto najdroższych materiałów z różnych zakątków świata. Jego 285 pokoi zdobi około 600 obrazów oraz ponad dwieście ręcznie tkanych dywanów. W sali audiencyjnej wisi 4,5-tonowy kryształowy żyrandol o 750 lampach, dar królowej Wiktorii.

Po powstaniu Republiki Tureckiej gmach przekazano Mustafie Kemalowi Atatürkowi, który zatrzymywał się w nim podczas wizyt w Stambule i gdzie zmarł. Po jego śmierci pałac przekształcono w muzeum.

Budynek otoczony jest wspaniałymi ogrodami i wysokim murem od strony lądu, z wyjątkowo zdobionymi dwiema spośród kilkunastu bram.

Przy pałacu stoi zbudowany w tym samym czasie meczet Dolmabahçe.

Meczet Ortaköy

Przy Moście Bosforskim warto obejrzeć ładny, XIX-wieczny neo-barokowy meczet Ortaköy. Jeden z pracujących nad nim architektów zaprojektował także pałac i meczet Dolmabahçe. Okoliczne uliczki, pełne galerii, klubów, kawiarni i restauracji, są popularnym miejscem spotkań towarzyskich.

Rejs po Bosforze

Po cieśninie Bosfor pływa wiele promów, zarówno turystycznych jak i należących do sieci transportu miejskiego. Żeby zobaczyć Stambuł od strony wody, można wybrać jeden ze statków turystycznych, kursujących na kilku trasach. Cena często zawiera posiłek na pokładzie, a w trakcie rejsu w kilku językach czytane są informacje o mijanych obiektach. Znacznie tańszą opcją jest przepłynięcie się jednym z promów miejskich, operujących między stroną europejską i azjatycką, na północ wzdłuż zatoki Złoty Róg oraz na Wyspy Książęce. Przeprawa kosztuje kilka lir, a płaci się kartą Istanbulkart.

Mosty na Bosforze

Przez Cieśninę Bosfor przerzucone są 3 ogromne mosty łączące Europę z Azją. Pierwszy, najbliżej centrum miasta, to Most Bosforski, oddany do użytku w 1973 r. Początkowo posiadał chodniki i windy w pylonach, jednak z powodu częstych samobójstw został zamknięty dla pieszych. W sylwestra bywa wykorzystywany do pokazów sztucznych ogni.

Most Mehmeta Zdobywcy, inaczej Most Fatih lub Drugi Most Bosforski leży na północ od centrum, koło twierdzy Rümeli. Ukończono go w 1988 r.

Oba mosty są przeznaczone do ruchu samochodowego, mają długość ok. półtora kilometra, pylony wysokości 105 m, a jezdnie ponad 64 m nad powierzchnią wody.

Trzeci most, Selima Groźnego, na północnym krańcu cieśniny, otwarto w 2016 r. W odróżnieniu od dwóch pozostałych, jest mostem drogowo-kolejowym. Długi na ponad 2 km, z ponad 300-metrowymi pylonami, jest jednym z największych wiszących mostów na świecie.

Linia metra Marmaray

Linia metra Marmaray to jedna ze sztandarowych inwestycji rządu Recepa Erdoğana. Jej budowę rozpoczęto w 2004 r. Linia ma mieć długość 76 km, a jej najważniejszym odcinkiem jest ukończony w 2013 r. tunel, biegnący po dnie zatoki Bosfor. Pozwolił on skrócić podróż z jednego brzegu na drugi z około godziny w czasie szczytu komunikacyjnego do 4 minut. W 2016 r. pod cieśniną otwarto również samochodowy tunel Eurazja.

Od czasu uruchomienia tej linii metra pływające po cieśninie promy przestały być jedynym środkiem transportu publicznego między stroną europejską i azjatycką. W pociągach metra Marmaray zamontowano monitory, na których wyświetlane są filmy o budowie linii. Zarówno przejazd metrem jak i przepłynięcie cieśniny promem to atrakcje, których nie można pominąć.

Pomnik kota Tombila

Bezpański kot, którego nazwano Tombil, przez lata przesiadywał w charakterystycznej pozie na chodniku jednej z uliczek po azjatyckiej stronie miasta. Po śmierci postanowiono go upamiętnić i ufundowano statuetkę kota opierającego się o murek. Nie jest łatwo ją znaleźć, ale lokalni mieszkańcy chętnie wskazują turystom właściwe miejsce.

Pomnik byka

Azjatycka strona miasta to siedziba klubu sportowego Fenerbahçe, którego symbol, byk, stoi na placu w centrum dzielnicy Kadıköy. Plac jest popularnym miejscem spotkań, ale także zbiórek do protestów i marszów.

Dzieło francuskiego rzeźbiarza powstało w 1864 r. w regionie Alzacji, która w tamtych czasach przechodziła z rąk do rąk między Francją a Niemcami. Było symbolem gniewu i wojny, w której Francuzi pokonali Niemców. Po ponownym przejęciu regionu przez Niemców byk został przez nich zabrany, a w 1917 r. podarowany Turcji Osmańskiej przez cesarza Wilhelma II. Stał w różnych punktach miasta, aż w 1987 r. postawiono go na centralnym placu Kadıköy.

Wyspy Książęce

Po azjatyckiej stronie Stambułu znajduje się grupa 10 wysp, będących popularnym miejscem wypoczynku mieszkańców miasta. Na wyspach zabroniony jest ruch kołowy, stąd popularność rowerów i bryczek. Największa jest Büyükada (Duża Wyspa). Można na niej zobaczyć wiele drewnianych willi z czasów osmańskich, a także grecki monastyr i ruiny ogromnego drewniano greckiego sierocińca stojące na szczycie jednego z dwóch wzgórz. Rejs promem ze Stambułu zajmuje około 1,5 godziny i kosztuje kilka lir.

Stambuł, zabytki starego miasta

31 stycznia 2021

przez Karolina Europa Turcja

Poza śladami Wspaniałego Stulecia, Stambuł pełen jest zabytków i atrakcji, na których zobaczenie warto poświęcić kilka dni. Ten wpis przybliża najciekawsze miejsca dzielnicy Sultanahmet, uważanej za stare miasto Stambułu, jego historyczne centrum. Sultanahmet stanowi część dystryktu Fatih, leżącego po europejskiej stronie metropolii.

Hipodrom

Hipodrom, który stał w miejscu obecnego Placu Sułtana Ahmeda, był torem wyścigowym dla koni i rydwanów. Jego pierwotny gmach został zbudowany przez rzymskiego cesarza Septymiusza Sewera w roku 203 n.e. i przebudowany przez Konstantyna Wielkiego w IV w. n.e., gdy ten wybrał Bizancjum na swoją nową stolicę. Ozdobiono go wtedy dziełami zwiezionymi z różnych stron Imperium Rzymskiego. Mimo, że z budynku nie pozostało prawie nic, wiadomo, że miał 480 m długości, 117 m szerokości i mógł pomieścić aż 100 tysięcy widzów. W czasach bizantyjskich Hagia Sophia była centrum religijnym, pałac należał do władcy, a hipodrom był przeznaczony dla ludu. Tor został zniszczony przez Krzyżowców w 1204 r. Biały kamień z hipodromu wykorzystano do budowy Błękitnego Meczetu. Plac przemianowano na At Meydanı, Plac Koni, ponieważ Osmanie wykorzystywali go do szkolenia wierzchowców. Z budynku hipodromu zachował się Egipski Obelisk, Wężowa Kolumna i Kolumna Konstantyna.

Egipski Obelisk i Kolumna Konstantyna

Egipski Obelisk (Obelisk Teodozjusza) był jednym z dwóch wzniesionych w XV w. p.n.e. przed świątynią w Karnaku. Pierwotnie był prawdopodobnie o 1/3 większy, lecz albo uległ zniszczeniu podczas przewozu albo celowo go do transportu skrócono.

W przeciwieństwie do Egipskiego Obelisku, Kolumna Konstantyna nie jest monolitem, lecz składa się z wielu części. Nie wiadomo kto i kiedy ją zbudował. Mierzy 32 m i prawdopodobnie pochodzi z IV w. W X w. ozdobiono ją płytami z brązu, które później Krzyżowcy wywieźli do Wenecji, razem z czwórką koni ciągnących kwadrygę. Ta rzeźba, pochodząca z Chios, zdobiła na hipodromie dach loży cesarskiej. Obecnie mieści się w Museo Marciano, a jej kopia na fasadzie Bazyliki św. Marka.

Kolumna została sprowadzona przez Konstantyna ze Świątyni Apolla w Delfach (Grecja). Została ufundowana przez greckie miasta po zwycięskich bitwach nad Persami pod Salaminą i Platejami w V w. p.n.e. i przedstawia trzy spiralnie splecione węże. Mierzyła pierwotnie 8 m, obecnie 5,30. Jedna z głów węży zaginęła, pozostałe znajdują się w Muzeum Archeologicznym w Stambule i w British Museum w Londynie.

Fontanna Wilhelma II

Na północnym skraju placu stoi fontanna cesarza Wilhelma II (Niemiecka Fontanna), wykonana po jego wizycie w Stambule jako dar dla dynastii Osmanów.

Bazylika Cystern

Najbardziej niesamowitym miejscem w Stambule jest dla mnie Bazylika Cystern. Niepozorne wejście z kasą biletową łatwo przegapić. Ale po wejściu trafiamy do zupełnie innego świata, ogromnej podziemnej sali służącej w przeszłości do magazynowania wody.

Stambuł był jednym z najczęściej obleganych miast w Europie i zawsze potrzebował ogromnych zapasów wody. Z tego powodu w czasach Bizancjum zbudowano w mieście wiele podziemnych cystern, do których dostarczano wodę akweduktami. Pozostałości wielkiego akweduktu, zbudowanego w 375 r. n.e. można zobaczyć nad Bulwarem Ataturka niedaleko Meczetu Księcia (Şehzade Camii).

Ponieważ Turcy zawsze preferowali bieżącą wodę, po przejęciu miasta od Bizantyjczyków przestali używać cystern zgodnie z przeznaczeniem. Większość z nich przekształcili w bazary i magazyny. Największą i najbardziej zdobioną cysterną jest Pałac Yerebatan, nazywany Bazyliką Cystern. Zbudował go prawdopodobnie cesarz Justynian po roku 542. Cysterna ma 70 m szerokości i 140 m długości, a jej sufit wsparto na 336 kolumnach z wcześniejszych świątyń, z których większość jest w stylu korynckim. Woda w cysternie pochodzi z deszczówki, dlatego jej poziom się zmienia.

W latach 80-tych XX w. budowla została odnowiona, a między kolumnami zbudowano drewniane pomosty, zamontowano oświetlenie i dodano oprawę muzyczną.

Na końcu cysterny znajdują się dwie podstawy kolumn z głowami meduzy. Według jednej z legend Meduza jest jedną z trzech Gorgon, kobiecych potworów podziemnego świata w mitologii greckiej. Mówi się, że jej głowa ma moc przemieniać w kamień, więc aby temu zapobiec, jedna z głów w cysternie leży na boku, druga do góry nogami.

Hagia Irene

Bizantyjski kościół pw. Pokoju Bożego, zbudowany w VI w., stoi na terenie pierwszego dziedzińca pałacu Topkapı, w miejscu pierwszej katedry Konstantynopola. Po zajęciu miasta przez Turków świątynię przekształcono w arsenał i przyłączono do kompleksu pałacowego. Obecnie pełni funkcję sali koncertowej. Co wyjątkowe w Stambule, budowli nigdy nie zmieniono w meczet.

Muzeum archeologiczne

W zbiorach mieszczącego się między pałacem Topkapı a parkiem Gülhane muzeum znajduje się ponad milion eksponatów ze wszystkich epok i zakątków świata, w tym głowa z Wężowej Kolumny z Hipodromu.

Park Gülhane

Historyczny park miejski jest najstarszym parkiem Stambułu. Dawniej stanowił część zewnętrznego ogrodu pałacu Topkapı. W 1912 r. otwarto go dla mieszkańców miasta. Mieściły się w nim kawiarnie, place zabaw, później stworzono tam też małe zoo. W ostatnich latach park unowocześniono, zlikwidowano ogród zoologiczny i miejsca pikników. Co roku wiosną park jest pełen kwitnących tulipanów, narodowych kwiatów Turcji.

Stacja Orient Expressu

W pobliżu parku Gülhane mieści się stacja kolejowa Sirkeci, która była ostatnim przystankiem na trasie Orient Expressu. Zbudowana w 1890 r. według projektu architekta pruskiego, jest jednym z przykładów europejskiego orientalizmu. Budynek zachował oryginalny kształt, ale nie ma w nim pamiątek związanych z kultowym pociągiem.

Wielki Bazar

Jest jednym z największych krytych targowisk na świecie, z 61 ulicami i ponad 4000 sklepikami zajmuje powierzchnię 30 hektarów. Powstał krótko po zdobyciu Konstantynopola przez Turków, najpierw jako centrum handlu tekstyliami i biżuterią. Swój obecny kształt osiągnął w XVII w. W wyniku zniszczeń, spowodowanych trzęsieniami ziemi i pożarami, jego obszar zmniejszono, a niektóre fragmenty zburzono. Warto tam zajrzeć i pospacerować, chociaż sprzedawcy są natrętni w stosunku do obcokrajowców.

Bazar Egipski

Znacznie przyjemniejszy do odwiedzenia jest Bazar Egipski, nazywany Bazarem Przypraw. Kupcy nie wołają za przechodzącymi w kilku językach i nie starają się na siłę nawiązać kontaktu. Można spokojnie spacerować (chociaż w tłumie) i oglądać towary. Został zbudowany w 1664 r. jako część kompleksu Nowego Meczetu (Yeni Cami) w pobliżu Mostu Galata. W czasach osmańskich sprzedawano tam tylko przyprawy, obecnie również suszone owoce, rękodzieło, biżuterię itp.

Nowy Meczet (Yeni Cami)

Budowę pierwszej świątyni zleciła tu sułtanka Safiye, babka Ahmeda I. Projekt nie został ukończony, popadł w ruinę i dodatkowo ucierpiał w trakcie Wielkiego Pożaru Stambułu w 1660 r. Kilka miesięcy później na zlecenie sułtanki Turhan, rozpoczęto w tym miejscu prace nad świątynią, którą po ukończeniu nazwano Yeni Valide Sultan Camii. Z czasem nazwę skrócono.

Kolumna Konstantyna

Przy ulicy wiodącej od Hipodromu na zachód stoi Kolumna Konstantyna, zbudowana przez cesarza w 330 r. n.e. Była ona centralnym punktem znajdującego się tu Forum Konstantyna, głównego placu Konstantynopola. Miała wysokość 50 m, a na jej szczycie znajdował się posąg cesarza jako boga Apolla. Do czasów dzisiejszych przetrwało 37 m zabezpieczonych metalowymi obręczami.

Uniwersytet Stambulski

Uniwersytet Stambulski jest największą i najbardziej prestiżową uczelnią w kraju. Ma pięć kampusów, główny stoi przy placu Bajazyda, gdzie w czasach Sulejmana Wspaniałego stał Stary Pałac.

Meczet Bajazyda

Obok uniwersytetu znajduje się Meczet Bajazyda, najstarszy sułtański meczet w mieście, zbudowany w 1506 r. na polecenie Bajazyda II. Za każdym razem, kiedy próbowałam ją odwiedzić, świątynia była w renowacji.

Przy pobliskiej głównej ulicy można zobaczyć fragmenty romańskich i bizantyjskich kolumn.

Meczet Fatih

Już poza Sultanahmet stoi meczet Fatih. Ta wielka świątynia położona na jednym z siedmiu wzgórz Stambułu jest pierwszym meczetem zbudowanym po zdobyciu Konstantynopola przez Turków. Do jego budowy użyto materiałów ze stojącego tu wcześniej bizantyjskiego kościoła Świętych Apostołów. Budynek został zniszczony podczas trzęsienia ziemi w XVIII w. i odbudowany w stylu barokowym. Ogród przed meczetem jest ulubionym miejscem spotkań mieszkańców.

W kolejnej części przeczytacie o dzielnicy Taksim i o azjatyckiej części Stambułu.

Stambuł Wspaniałe Stulecie: brama pałacu Topkapi

Stambuł śladami Wspaniałego Stulecia

1 grudnia 2020

przez Karolina Bez kategorii Europa Turcja

Serial „Wspaniałe Stulecie”, który święcił triumfy w Polsce kilka lat temu, wywołał moją fascynację Stambułem. Ślady rodu Osmanów, Sulejmana Wspaniałego i jego potomków, których historię pokazano w serialu, przetrwały do dziś. Część z nich to największe zabytki miasta, do innych dociera niewielu turystów.

Większość miejsc związanych ze „Wspaniałym Stuleciem” można znaleźć w dzielnicy Sultanahmet, historycznym centrum miasta, kilka stoi nad Bosforem, a te najrzadziej odwiedzane są poza turystycznym centrum i w rejonie murów miejskich.

Stary Pałac

Pierwszy pałac zbudowany po podboju Konstantynopola przez Turków stał na terenie obecnego kampusu uniwersytetu w dzielnicy Beyazıt. Powstał w latach 1454-57. Po zbudowaniu pałacu Topkapı (lata 1465-78) był nazywany Starym Pałacem. Po przeprowadzce sułtana do Topkapı Stary Pałac stał się siedzibą matki poprzedniego sułtana, jego kobiet i sióstr. Za czasów Sulejmana I budowla spłonęła i w trakcie odbudowy została kompletnie zmieniona. Władca kazał zbudować 3 bramy do pałacu oraz dodatkowe zewnętrzne pałace dla swoich wezyrów, a część terenu przeznaczył na fragment kompleksu Meczetu Sulejmana. W 1617 r. pałac ponownie strawił ogień. Odbudowane budynki zostały zburzone w XIX w., a na ich miejscu postawiono gmach Ministerstwa Obrony, który później przekazano uniwersytetowi stambulskiemu.

Pałac Topkapı

Najważniejsze miejsce serialu, Pałac Topkapı, aż do XIX w. nosił nazwę Nowego Pałacu. Mimo, że jego budowa została ukończona w 1478 r., to kolejni sułtani dobudowywali jego fragmenty. Głównie z powodów praktycznych, ale też aby uświetnić zwycięskie kampanie lub naprawić zniszczenia spowodowane trzęsieniami ziemi i pożarami.

Topkapı był pałacem-miastem obejmującym 70 hektarów i zamieszkiwanym przez 4 tysiące osób. Przez prawie 400 lat służył za dom dla w sumie 25 sułtanów. W 1924 r. został przekształcony w muzeum.

Zwiedzanie

Kompleks składa się z części zewnętrznej, z dwoma dziedzińcami i z wewnętrznego pałacu, z dwoma kolejnymi dziedzińcami i haremem. Całość otoczona jest wysokim murem. Przez bramę wchodzi się na duży otwarty teren. Z boku po lewej stronie stoi bizantyjska świątynia Hagia Irene, a parkowa aleja prowadzi do drugiej bramy. Przed nią, po prawej stronie są kasy biletowe. Ta część kompleksu to pierwszy dziedziniec. Był on otwarty dla ludu i mieścił m.in. szpital, piekarnię i arsenał.

W pierwszej serii „Wspaniałego Stulecia” pokazywano bramę pałacu, która mi przypominała dekorację filmową, coś, co nie może być prawdziwe. Okazało się, że brama faktycznie istnieje i przechodzi się przez nią na drugi dziedziniec.

Przy drugim dziedzińcu obradował Dywan, czyli rada doradcza sułtana, na czele z wielkim wezyrem. Ten dziedziniec stanowił centrum administracji. Posiedzenia Dywanu odbywały się w sali z zakratowanym oknem wysoko na ścianie, za którym zasiadał sułtan, aby przysłuchiwać się obradom.

Wokół drugiego dziedzińca mieściły się też kuchnie i stajnie. W kuchniach znajduje się obecnie jedna z najcenniejszych na świecie wystaw chińskiej porcelany oraz oryginalne naczynia kuchenne z czasów osmańskich. W kolekcji można znaleźć też polski akcent.

Dziedziniec przed trzecią bramą był miejscem, gdzie z okazji różnych ceremonii ustawiano tron sułtana. Za tą bramą mieścił się wewnętrzny pałac. Przy trzecim dziedzińcu znajdowała się sala audiencyjna. W znajdujących się tu budynkach mieści się biblioteka Ahmeda III, wystawa szat oraz kosztowności, a także relikwie Jana Chrzciciela i Mahometa.

Oddzielną część wewnętrznego pałacu zajmuje harem, na który składało się kilkaset pomieszczeń. To tam mieszkały służące, nałożnice i matki dzieci sułtana, a nad wszystkim sprawowała rządy Valide Sultan. Z tarasów wewnętrznego pałacu rozpościera się wspaniały widok na miasto i cieśninę Bosfor.

Obejście ogromnego pałacu wraz z haremem zajmuje co najmniej 3-4 godziny.

Hammam Hürrem

Hammam Hürrem został zaprojektowany przez architekta Sinana na prośbę sułtanki Hürrem. Zbudowano go w miejscu antycznych łaźni Zeuxippusa z I-II w. n.e., pomiędzy świątynią Hagia Sophia a wzniesionym później Błękitnym Meczetem. Ekskluzywne łaźnie działają do dzisiaj.

Hagia Sophia

Ta jedna z największych świątyń na świecie i najbardziej znany zabytek Stambułu, przewija się w serialu „Wspaniałe stulecie”. Pierwszą bazylikę, z drewnianym dachem, zbudowaną w tym miejscu w 390 r. n.e., 14 lat później strawił ogień. Kolejna świątynia podzieliła los pierwszej w 532 r. Trzecią, istniejącą do teraz, otwarto w 537 r. Hagia Sophia, Kościół Mądrości Bożej, była świątynią chrześcijańską do 1453 r., kiedy po zdobyciu Konstantynopola, sułtan Mehmet przekształcił ją w meczet. Była wielokrotnie przebudowywana i odnawiana, także przez architekta Sinana, w czasie rządów Sulejmana. Prezentem od tego sułtana dla świątyni były brązowe lampy po obu stronach mirhabu (niszy wskazującej kierunek Mekki). W 1934 r. dekretem Mustafy Kemala Ataturka meczet przekształcono w muzeum. W lipcu 2020 r. turecki sąd administracyjny unieważnił ten dekret. Mimo protestów napływających z całego świata, prezydent Erdoğan podjął decyzję o ponownym przekształceniu budowli w meczet.

Plusem przekształcenia muzeum w świątynię jest fakt, że obecnie wstęp do budynku jest wolny (bilet do muzeum kosztował ok. 100 tl). Tak jak inne meczety, jest otwarty dla zwiedzających codziennie od 9 do 17, z wyłączeniem godzin modlitw, które są płynne i piątków, gdy meczety można zwiedzać dopiero od 14:30.

Grobowce sułtanów

W bocznej ścianie muru otaczającego świątynię Hagia Sophia znajduje się wejście do jednego z najważniejszych miejsc związanych ze „Wspaniałym stuleciem”: grobowców sułtanów. Na niewielkim placu pobudowano wiele małych budynków, wyglądem przypominających meczety. To w nich spoczywają rodziny władców. Grobowiec Selima II był pierwszym zbudowanym w tym miejscu. Został zaprojektowany przez architekta Sinana na planie ośmiokąta i ozdobiony kafelkami z Izniku. Poza nim znajdują się tam grobowce Murada III, Mehmeda III, Mustafy I i Ibrahima I. Obok władców spoczywają ich żony, jak Nurbanu, i dzieci, czasami kilkanaście.Latem skansen ożywa, organizowane są wystawy czasowe, a w budynkach i zagrodach spotkać można rzemieślników i zwierzęta.

Wejście na teren grobowców jest darmowe, ale trzeba przejść przez punkt kontroli bezpieczeństwa. Przed wejściem do każdego z grobowców trzeba zdejmować obuwie.

Błękitny Meczet

Meczet Sułtana Ahmeda nazywany jest Błękitnym od koloru płytek zdobiących jego wnętrze. 19-letni sułtan rozpoczął budowę meczetu w 1609 r. Budowla miała przyćmić zarówno Hagia Sophię jak i meczet Sulejmana Wspaniałego. Architektem kompleksu był Mehmet Ağa, jeden z uczniów najbardziej znanego twórcy, Sinana. Budowę ukończono w 1616 r. Na terenie, oprócz meczetu, zbudowano grobowce, medresy, fontanny, szpital, kuchnię dla ubogich, sklepy, łaźnię, zajazd i magazyny.

Wewnętrzne ściany ogromnego meczetu ozdabia 21 tysięcy płytek z motywami kwiatowymi z manufaktur z Izniku. Wnętrze oświetla 260 okien i wielkie okrągłe żyrandole. Posadzki wyścielone są miękkimi czerwonymi dywanami. Do meczetu można bez przeszkód wejść, a część przeznaczona na modlitwę jest oddzielona od części dla zwiedzających. Świątynia ma 6 minaretów – 4 wokół głównego budynku i 2 na rogach dziedzińca.

Na terenie kompleksu, od strony Hagia Sophia znajduje się grobowiec sułtana Ahmeda. Za każdym razem, kiedy chciałam go odwiedzić, był zamknięty z powodu renowacji.

Pałac Ibrahima Paszy

Z meczetu Sułtana Ahmeda wychodzi się na ogromny plac noszący jego imię. W starożytności znajdował się tu hipodrom. Przy placu, naprzeciwko meczetu, stoi pałac Ibrahima Paszy, wielkiego wezyra i przyjaciela sułtana Sulejmana. Obecnie mieści się w nim Muzeum Sztuki Tureckiej i Islamskiej. Z czasów Ibrahima nic się nie zachowało i moim zdaniem muzeum nie jest warte zwiedzania.

Meczet Sulejmana Wspaniałego

Budowla, bardziej niż meczetem, jest dla Turków ważnym symbolem historycznym. Tak jak inne meczety z czasów osmańskich, składa się z kompleksu budynków, w których mieściła się szkoła teologii, hammam, zajazd dla podróżnych, uczelnia medyczna i kuchnia.

Meczet projektu największego z osmańskich architektów, Sianana, powstawał w latach 1550-57. Jego fundament składa się z wypełnionych wodą cystern, dzięki którym świątynia jest odporna na trzęsienia ziemi. Kompleks zdobią 4 minarety.

Cechą wyróżniającą Meczet Sulejmana była wspaniała akustyka, którą Sinan osiągnął przez umieszczenie w ścianach i w podłodze 64 dzbanów. Niestety została ona zniszczona przez użycie nieodpowiednich materiałów podczas ostatniej renowacji na początku XXI w.

W ogrodzie przy świątyni stoją dwa mauzolea. Większe jest miejscem spoczynku Sulejmana Wspaniałego i jego córki Mihrimah. W mniejszym pochowano żonę Sulejmana – sułtankę Hürrem.

Z terenu za mauzoleum roztacza się widok na Bosfor i dzielnicę Beyoğlu z wieżą Galata.

Grób Mimara Sinana

W uliczce przylegającej do muru meczetu Sulejmana mieści się grób Mimara Sinana. Był on głównym architektem za czasów Sulejmana I, Selima II i Murata III. Poza architekturą zajmował się inżynierią i planowaniem przestrzennym. Stworzył 447 obiektów: meczety, mauzolea, pałace, szpitale, akwedukty i mosty, a żadnego ze swoich dzieł nie powtórzył.

Meczet Księcia Mehmeta

Kilometr na zachód od Meczetu Sulejmana stoi Meczet Księcia (Şehzade Çamii). To świątynia zbudowana na cześć księcia Mehmeta, ukochanego syna sułtana Sulejmana i jego żony Hürrem, który zmarł w 1543 r.

W ogrodzie znajduje się jego grobowiec, zbudowany przez Sinana jeszcze zanim powstał meczet. Gdy byłam tam ostatnim razem, miał powybijane witraże z powodu wybuchu, do którego doszło na przyległej ulicy i nie można było do niego wejść. Przed zamachem był dostępny dla zwiedzających. Grobowiec Mehmeta jest największym z pięciu, które pobudowano przy meczecie. Nad trumną księcia znajduje się drewniany tron władcy, symbolizujący status Mehmeta jako następcy tronu. Obok księcia pochowano jego córkę Hümaşah oraz najmłodszego brata, Cihangira.

W drugim z grobowców spoczywa wielki wezyr Rüstem Pasza, mąż sułtanki Mihrimah. To mauzoleum, podobnie jak meczet jego imienia, zdobią kafelki z Izniku.

Meczet Rüstema Paszy

Meczet Rüstema Paszy został zbudowany przez Sinana w latach 1561-62 dla zięcia Sulejmana, męża Mihrimah. Posiada jeden minaret, a jego ściany zdobią błękitne płytki z Izniku. Wejście na teren meczetu jest ukryte między budynkami mieszkalnymi.

Meczet Hürrem

Z dala od centrum znajduje się zbudowany przez Sinana niewielki Haseki Hürrem Sultan Camii, meczet będący częścią vakfu ufundowanego przez sułtankę. W pobliżu zobaczyć też można inne instytucje jej imienia, jak szpital czy centrum edukacyjne.

Meczety Mihrimah

W Stambule stoją dwa meczety sułtanki Mihrimah. Żeby obejrzeć starszy, trzeba udać się do azjatyckiej części miasta, w pobliże stacji metra Üsküdar. Zbudowany oczywiście przez Sinana w latach 1543-48 z ciosanego kamienia, wewnątrz został wykończony marmurem.

Drugi, większy meczet, zbudowano 20 lat później po europejskiej stronie Stambułu, w pobliżu murów miejskich. W grobowcach przy świątyni pochowano Ayşe Hümaşah, córkę Mihrimah oraz innych członków jej rodziny.

Wieża Panny

Jest jedną z ikon Stambułu. Powstała w XII w. jako bizantyjska forteca zbudowana na skale wystającej z wód Bosforu, chociaż niektóre źródła wskazują, że może pochodzić nawet z 340 r. p.n.e. Znajduje się około 200 m od azjatyckiego brzegu dzielnicy Uskudar. Jej obecny wygląd pochodzi z XVIII w. Służyła za punkt poboru podatków, wieżę obronną i latarnię morską. Do niedawna należała do Marynarki Wojennej a obecnie mieści się w niej prywatna luksusowa restauracja. Związanych jest z nią kilka legend, w tym o córce sułtana, skąd wzięła się jej obecna nazwa. W serialu w tej wieży więziono babcię sułtana Ahmeda.

Meczet Cihangira

Meczet Cihangira stoi na wzgórzu nad Bosforem w dzielnicy Beyoğlu. Budynek zaprojektowany przez Sinana, był wielokrotnie niszczony przez trzęsienia ziemi i pożary, a jego ostatnia przebudowana wersja pochodzi z XIX w. Gdy byłam tam ostatnim razem, był zamknięty z powodu prac renowacyjnych, zakończonych w 2018 r.

Twierdza Rumeli Hisarı

Twierdza Rumeli Hisarı, która wielokrotnie pojawiała się w serialu, stoi po europejskiej stronie miasta przed drugim mostem bosforskim. Została ukończona w zaledwie 4 miesiące w 1452 r., a więc przed czasami Sulejmana Wspaniałego, na rozkaz sułtana Mehmeta II. Do warowni można dotrzeć autobusem lub promem. Z twierdzy zostały mury, w środku nic nie ma, dlatego nie polecam tam wchodzić. Wystarczy zobaczyć ją z wody w czasie rejsu po Bosforze.

Twierdza Yedikule

Po zachodniej stronie miasta ciągną się mury miejskie. W swojej historii miasto było otaczane murami czterokrotnie, a ich pozostałości, o długości 21 km, należą do najdłuższych w Europe. W murach Stambułu mieści się ponad 50 bram i 300 bastionów. Przy murach od strony Morza Marmara zachowała się okrągła twierdza Yedikule, która również była scenerią serialu. Można do niej dojechać metrem Marmaray.

Śladom Wspaniałego Stulecia, które można znaleźć w innych miastach Turcji poświęcę osobny wpis.

Turcja w czasie koronawirusa

29 lipca 2020

przez Karolina Bez kategorii Europa Turcja

W czasie mojej pierwszej od wybuchu pandemii koronawirusa podróży do Turcji, bezpośrednie połączenia lotnicze z Polski do Turcji były zakazane, dlatego byłam zmuszona lecieć z Niemiec. Wybrałam bezpośredni rejs z Berlina Tegel do Antalyi linią Sunexpress.

Przelot do Turcji

Mimo że samo lotnisko Tegel zawsze było kiepskim miejscem na rozpoczęcie podróży czy przesiadki, to z powodu pandemii spodziewałam się tam niemieckiego porządku. Zamiast tego zobaczyłam wszechobecny bałagan, osoby odprowadzające kręcące się po terminalu mimo sprawdzania kart pokładowych przy wejściu i kolejki nie wiadomo dokąd. Boarding odbywał się autobusami i tu zauważyłam jedyny plus – zamiast upychania wszystkich do jednego pojazdu, przewożono po ok. 20 osób.

Samolot był pełny. Przy wejściu załoga rozdawała chusteczki antybakteryjne, ale poza tym wszystko, łącznie ze sprzedażą posiłków i artykułów duty free, odbywało się normalnie. Pasażerowie chyba ograniczyli chodzenie po pokładzie i wizyty w toalecie. W trakcie lotu rozdano karty lokalizacyjne do wypełnienia, które trzeba było oddać przy kontroli granicznej. Po wylądowaniu poproszono pasażerów o pozostanie na miejscach i opuszczanie samolotu rzędami. O dziwo, dostosowali się do tego nawet Turcy.

W terminalu nie było dodatkowych kontroli stanu zdrowia czy temperatury. Samo lotnisko sprawiało przygnębiający widok, jak kilka lat temu, gdy z powodu puczu i zamachów ruch lotniczy do Turcji zamarł.

Antalya w czasie pandemii

Życie w mieście toczy się prawie normalnie. W środkach transportu publicznego obowiązuje noszenie maseczek. W odróżnieniu od Polski przestrzegają tego wszyscy i w całym autobusie trafiały się tylko 1-2 osoby z odsłoniętym nosem. Jak zwykle do autobusu wchodzi się drzwiami przy kierowcy, którego jedyną ochroną jest maseczka, ponieważ nie zainstalowano dodatkowych przesłon. W autobusach nie ma tłoku.

Maseczki trzeba nosić w sklepach i jest to egzekwowane w sieciówkach, ale w prywatnych punktach już niekoniecznie. Nie przestrzegają tego nawet sprzedawcy. W centrach handlowych, oprócz typowej kontroli bezpieczeństwa (bramki do wykrywania metalu i skanery bagażu), obsługa mierzy wchodzącym temperaturę. Pomiar bywa też prowadzony (nie zawsze) w kawiarniach sieci Starbucks. W sklepach i restauracjach dostępne są płyny do dezynfekcji rąk.

W restauracjach kelnerzy noszą maseczki. Wybór potraw jest prawie taki jak zawsze. Jedyną pozycją, której nie mogłam dostać z powodu pandemii, był yayık ayran, czyli ayran wytwarzany na miejscu w restauracji. Pisałam o nim w artykule Subiektywny przewodnik po kuchni tureckiej.

Stare miasto w Antalyi, sklepy i restauracje dla turystów są wyludnione jak poza sezonem. Ale po okolicznych ulicach centrum chodzi sporo mieszkańców. Publiczna plaża jest pełna ludzi, oprócz Turków słychać głównie Rosjan, którzy stanowią duży odsetek mieszkańców miasta. Ludzie urządzają pikniki w parkach i przesiadują w kawiarniach. Osiedlowy targ organizowany raz w tygodniu był pełny kupujących i mało kto nosił maseczkę.

Z powodu koronawirusa nie działa Eye of Antalya, drugie największe koło młyńskie w Europie.

Po wcześniejszych gwałtownych wzrostach, ceny rękawiczek, maseczek i płynów do dezynfekcji wróciły do normalności. W Turcji powszechnie używa się wody kolońskiej, najczęściej o zapachu cytrynowym i zawartości 80% alkoholu. 400 ml takiej wody można bez problemu kupić za średnio 14 lir (8 zł), 50 szt. rękawiczek lateksowych kosztuje 15-20 lir, 10 szt. nitrylowych – 7 lir.

Lot powrotny do Europy

Wylot z Antalyi do Niemiec również odbywał się normalnie. Przed pierwszą kontrolą bezpieczeństwa przy wejściu do terminala pasażerowie wpuszczani są pojedynczo, prawdopodobnie znajduje się tam kamera mierząca temperaturę. W hali odlotów niektóre miejsca siedzące zasłonięto taśmą w celu zachowania dystansu. Również tu autobusy przewożące pasażerów do samolotu zabierały znacznie mniej osób niż normalnie.

W rejsie powrotnym do Berlina nie rozdawano kart lokalizacyjnych. Samolot był zapełniony mniej niż w połowie. De-boarding miał się odbywać rzędami, ale nie było to już tak skrupulatnie egzekwowane jak w trakcie lotu do Turcji.

Aktualizacja: loty do Turcji w 2021 r.

Obecnie przed lotem do Turcji wymagane jest zaświadczenie o negatywnym wyniku testu PCR. Nie ma obowiązku odbycia kwarantanny po przylocie.

Prowincje tureckie podzielone są na grupy wg skali ryzyka zakażeniem. W całym kraju obowiązuje godzina policyjna i ograniczenia, m.in. w restauracjach.

Tureckie wybrzeże Morza Czarnego

7 listopada 2019

przez Karolina Europa Turcja

Wybrzeże Morza Czarnego ciągnie się wzdłuż całej północnej granicy Turcji. Jego wschodnią część, z miastami Rize i Trabzon, opisałam w poprzedniej relacji, poświęconej Górom Pontyjskim. Ostatni etap naszej wycieczki wiódł wzdłuż morza, do miasta Amasra, a stamtąd do Stambułu.

Jadąc z klasztoru Sumela na wybrzeże, mijaliśmy już nieco mniej zalesione zbocza górskie, tamy i sztuczne jeziora. Jedną z ciekawostek była miejscowość Özkürtün. Na jej rogatkach, obok wielkiego napisu – nazwy miasta, poustawiano naturalnych rozmiarów figury zwierząt gospodarskich i ludzi, a do jednej z liter była przywiązana żywa koza.

Giresun

Po południu dotarliśmy do Giresun. Historia miasta sięga VI w. p.n.e., ale najstarszym zachowanym zabytkiem są ruiny zamku z czasów pontyjskich. Zbudowano go na wzgórzu, nad zatoką w północnej części miasta. Z fortecy zachowała się centralna wieża i część połączonych z nią murów. Zamek został przebudowany na początku XIV w. i był wtedy jednym z umocnień Imperium Trabzonu, mającym chronić go przed Turkami.

Z murów roztacza się widok na miasto i morze, a zalesiony teren wokół wieży jest popularnym miejscem pikników. W najwyższym punkcie zamku pochowano kilku ważnych Turków, m.in. osobistego ochroniarza Atatürka.

Po obejrzeniu twierdzy zeszliśmy do centrum miasta, gdzie znaleźliśmy zadaszoną uliczkę z restauracjami, idealne miejsce na obiad.

Giresun i pobliskie Ordu słyną z upraw orzechów laskowych, których Turcja produkuje najwięcej na świecie. Na centralnym placu miasta stoi pomnik zbieraczy orzechów, a okoliczne sklepy sprzedają je pod różnymi postaciami, od bardzo świeżych, jeszcze z liściastą otoczką, przez łuskane, do wyrobów z orzechami.

Nasz kolejny hotel mieścił się w nowszej części miasta. Był to butikowy obiekt z motywami muzycznymi, w którym mieściło się tylko kilka pokoi i centrum spa. Pokoje nazwano dźwiękami z gamy: Do, Re, Mi…, a prysznic i umywalka w łazience miały wycięcia w kształcie instrumentów muzycznych, które można było podświetlić w różnych kolorach. Skorzystaliśmy z sauny i hammamu, które szczęśliwie mieliśmy tylko dla siebie.

Ordu

Rano pojechaliśmy do Ordu. Zaparkowaliśmy na jednym z wielkich darmowych parkingów przy stacji kolejki linowej, największej atrakcji miasta. Zbudowana w 2012 r. kolejka ma 2350 m długości i prowadzi z centrum miasta na szczyt 500-metrowego wzgórza Boztepe. Ze wzgórza roztacza się panoramiczny widok na Ordu i wybrzeże Morza Czarnego. Na szczycie mieszczą się sklepiki z pamiątkami, knajpki i hotel. Bilet w obie strony kosztuje 9 lir.

Samsun

Po wycieczce na Boztepe i krótkim spacerze po centrum Ordu, ruszyliśmy do Samsun. To największe miasto na tureckim wybrzeżu Morza Czarnego, w którym mieszka ponad pół miliona osób. Mimo kilku tysięcy lat historii, najbardziej znane jest z wydarzeń z początku XX w. W 1919 r. Mustafa Kemal Atatürk został tam wysłany dekretem sułtana, aby nadzorować proces rozwiązania armii osmańskiej, zarządzony przez mocarstwa Ententy okupujące stolicę i nadzorujące osmański rząd. Mustafa Kemal, w towarzystwie 22 oficerów, 25 żołnierzy i 8 pracowników administracyjnych, płynął w trudnych warunkach z Konstantynopola, na starym parowcu Bandırma, z niedziałającym kompasem, i zawinął do Samsun 19 maja 1919 r. Wbrew rozkazom rządu osmańskiego, zawiązał tu turecki ruch narodowy, który po prawie 4 latach doprowadził do proklamacji Republiki Turcji. Data przypłynięcia Atatürka do Samsun uważana jest za początek wojny o niepodległość Turcji.

Statek Bandırma uległ zniszczeniu krótko po wojnie, ale jego replika stoi w nadmorskim parku niedaleko centrum miasta. Park był pierwszym miejscem, w którym się zatrzymaliśmy. Oprócz statku, stoją tam jeszcze płaskorzeźby upamiętniające wydarzenia z wojny o niepodległość oraz armata, torpeda, miny podwodne i samolot wojskowy. Wstęp na teren parku kosztuje 2 liry. W niewielkim muzeum na pokładzie statku, znajdują się woskowe figury Atatürka i jego towarzyszy, wyposażenie okrętu i mapy.

Po obejrzeniu statku pojechaliśmy do centrum miasta. Na zatłoczonych ulicach trudno było znaleźć miejsce postojowe, a wjazd na podziemny parking był zablokowany. W końcu zatrzymaliśmy się w miejscu teoretycznie płatnym. Jednak w Turcji nie ma parkometrów. Jeżeli chodzący po ulicach parkingowy podejdzie, to się płaci. Jeśli akurat nie ma go w pobliżu, parkuje się za darmo i nie trzeba obawiać się mandatu. Okolica przypominała mi Stambuł w miniaturce: wszędzie tłumy ludzi i stojące w korkach samochody.

Obeszliśmy ścisłe centrum i odwiedziliśmy Gazi Müzesi, muzeum dedykowane Atatürkowi. Budynek hotelu Mıntıka Palas, zbudowanego na początku XX w., był opuszczony, gdy w 1919 r. Atatürk przybył do miasta. Władze postanowiły zakwaterować go w nim wraz z jego świtą i przeznaczyć gmach na jego siedzibę jako inspektora armii. Po wojnie o niepodległość, budynek został mu podarowany. Atatürk przebywał tu kilkakrotnie. Po jego śmierci, pierwsze piętro zostało przekształcone w muzeum, a na parterze działała biblioteka, a później teatr kameralny. Obecnie cały budynek jest muzeum, dostępnym za darmo. Na parterze znajduje się galeria ze zdjęciami z okresu od 19 maja 1919 do proklamowania Republiki oraz broń i ubrania wodza. Na piętrze eksponowane są rzeczy Atatürka, jego sypialnia i gabinet.

Synopa

Po krótkim odpoczynku, herbacie i słodkiej przekąsce w cukierni, pojechaliśmy do naszego celu na ten dzień, do Synopy (Sinop). Wysunięty w morze cypel był idealnym miejscem na port morski. Na miejscu osady założonej już przez Hetytów, w VII w. p.n.e. greccy osadnicy z Miletu założyli miasto, które rozwinęło się jako ważny port, biło własną monetę, a nawet zakładało własne kolonie. Z Synopy pochodził grecki filozof Diogenes. Przez wieki miasto przechodziło z rąk do rąk, aż w XV w. zdobył je sułtan Mehmed II. W 1853 r., w czasie wojny krymskiej, odbyła się tu znana bitwa morska, w której Rosja pokonała flotę turecką. Obecnie miejscowość, w której żyje ok. 50 tys. osób, jest popularnym miejscem wypoczynku dla mieszkańców Stambułu i Ankary.

Dotarliśmy do Synopy późnym popołudniem. Turystyczne centrum miasteczka, ciągnące się wzdłuż południowego brzegu cypla, pełne było ludzi i samochodów. Szczęśliwie zobaczyliśmy jedyne wolne darmowe miejsce przy samej promenadzie portowej. Szybko, ponieważ było tuż przed zamknięciem, przeszliśmy do więzienia, mieszczącego się po drugiej stronie starówki. Więzienie, będące obecnie muzeum, jest jedną z atrakcji miasta. Pobudowano je w XIX w. wewnątrz starej fortecy i było jednym z najstarszych w Turcji. Poeci i pisarze tureccy, którzy odsiadywali w nim swoje wyroki, opisywali je w swoich dziełach. Po zamknięciu, służyło za plan zdjęciowy popularnych tureckich seriali. Więzienie zrobiło na nas przygnębiające wrażenie, tym bardziej, że w środku zobaczyliśmy nawet budynek, w którym przetrzymywano dzieci.

Znacznie przyjemniejszym miejscem była południowa, zewnętrzna część fortecy. Pierwsze fortyfikacje zbudowali tu już osadnicy z Miletu. Wielokrotnie rozbudowywane mury mają 18 m wysokości i 3 metry szerokości. Zachowało się 11 wież strażniczych, wysokich na 22 m. Z fragmentu murów, na który można wejść, rozciąga się widok na port i miasto.

Po zwiedzaniu poszliśmy na obiad. Synopa słynie z mantı, pierożków ravioli z farszem mięsnym, polanych jogurtem lub posypanych siekanymi orzechami. Porcja kosztuje ok. 22 liry. Po jedzeniu usiedliśmy w herbaciarni przy porcie. Stało tam sporo statków wycieczkowych, oferujących krótkie, ale kosztujące jedynie 10 lir, rejsy wzdłuż wybrzeża. Po zachodzie słońca przeszliśmy typową portową promenadą, pełną straganów z pamiątkami i przekąskami, głównie gotowaną kukurydzą.

W Synopie nie było zbyt dużo miejsc noclegowych do wyboru, więc tym razem mieszkaliśmy w tanim pensjonacie na skraju miasta. Pokój był mały, prosto urządzony, a łazienka miniaturowa. Ale serwowano dobre śniadanie na tarasie na dachu, z ładnym widokiem na morze.

Zatoka Hamsilos i przylądek İnceburun

Rano objechaliśmy cypel dookoła i pojechaliśmy do zatoki Hamsilos. Miejsce, leżące zaledwie 11 km od Synopy, nazywane jest jedynym fiordem w Turcji. W rzeczywistości jest to zatoczka o nieco spadzistych brzegach porośniętych lasem. Ładnie zagospodarowana, z drewnianymi pomostami, przystaniami dla łodzi, jest obszarem chronionym i popularnym miejscem wypoczynku mieszkańców Synopy.

Kawałek dalej znajduje się najbardziej wysunięty na północ skrawek Turcji, przylądek İnceburun. Prowadzi do niego wąska droga, którą w pewnym momencie zablokowało stado krów. Kierowca samochodu jadącego przed nami wysiadł i z trudem rękami przepychał je z drogi, bo nie reagowały na klakson. Gdy wracaliśmy tą samą drogą, krowy były już bardziej skłonne do przepuszczenia samochodu i po prostu przemaszerowały obok.

Na skraju skalistego cypla İnceburun stoi latarnia morska z XIX w. Biała wieża ma 12 m wysokości i przylega do niej jednopiętrowy budynek latarnika. Latarnia nadal działa i jest obsługiwana od pięciu pokoleń przez tą samą rodzinę. Można do niej podejść, ale wnętrze jest niedostępne dla zwiedzających.

Droga do Amasry

Z İnceburun ruszyliśmy w drogę wzdłuż wybrzeża do Amasry. GPS wskazywał kilka szybszych tras drogami w głębi lądu, ale wcześniej w przewodniku i w internecie przeczytałam, że droga prowadząca nad morzem jest jedną z najpiękniejszych, a nieznanych tras widokowych. Licząc na widoki na miarę Australii czy Kaliforni, nalegałam, żebyśmy się nią przejechali. I to był błąd. Trasa, teoretycznie krótsza niż pozostałe, wiodła na szczęście mało uczęszczaną, ale złej jakości krętą drogą, prowadzącą po zboczach wzgórz. W przeważającej części nie było nawet widać morza, a opisywane w internecie pluskające się w wodzie delfiny można było sobie co najwyżej wyobrazić. Jazda przez 5 godzin po serpentynach była bardzo męcząca, brakowało miejsc, żeby gdzieś stanąć i zrobić zdjęcie. Do kilku opisywanych w przewodniku miasteczek trzeba by było zjechać z głównej drogi.

W końcu, kawałek przed Amasrą wyjechaliśmy na drogę szybkiego ruchu. Zdecydowaliśmy się zostawić zwiedzanie miasta na następny dzień i pojechaliśmy do pobliskiego Bartın gdzie mieliśmy zarezerwowany hotel.

Bartın

W Bartın mieliśmy spędzić dwie noce, ponieważ na koniec wyprawy zależało mi na krótkim odpoczynku i pobycie na plaży. Miasto, mimo ponad 3 tysięcy lat historii, nie ma jakichś szczególnych zabytków. Przepływa przez nie rzeka, wzdłuż której rozciąga się park. Przypomina to trochę stary kanał bydgoski. Gdzieniegdzie w mieście można zobaczyć stare drewniane osmańskie domy. Trafiliśmy na targ tureckich produktów, głównie spożywczych, gdzie mogliśmy spróbować wędlin, kawy, lokum czy moich ulubionych çiğ köfte. Nieopodal znaleźliśmy restaurację, która miała w nazwie „Urfa”, tak jak sprawdzone przez nas restauracje w Antalyi, więc wstąpiliśmy tam na obiad. I nie żałowaliśmy, bo mieli duży wybór kebabów, bogate zakąski i przystępne ceny.

Hotel, w którym się zatrzymaliśmy, miał przyjemne centrum spa i też spełnił nasze oczekiwania. Był nawet lepszy od 4-gwiazdkowego Mercure w Stambule, w którym nocowaliśmy później.

Amasra

Ostatni dzień przeznaczyliśmy na zwiedzanie Amasry i wypoczynek na plaży. Amasra jest najładniejszym miejscem na tureckim wybrzeżu Morza Czarnego. To małe miasteczko, liczące tylko 7 tys. mieszkańców. Ma ładne, piaszczyste, miejskie plaże i dwie wyspy. Na Wielką Wyspę prowadzi most, na niezamieszkałą Wyspę Króliczą można dotrzeć tylko łodzią.

Na stałym lądzie działa przyciągający turystów bazar z pamiątkami i port, z którego odpływają statki wycieczkowe. Kamienny most prowadzi na wyspę, na której pobudowano otoczoną bizantyjskimi murami twierdzę. Obecnie większą część terenu za murami zajmują budynki mieszkalne. Z herbaciarni na szczycie wzgórza można podziwiać Wyspę Króliczą, plażę i centrum miasta. Na lądzie warto pochodzić po starych uliczkach i poszukać małego bizantyjskiego kościoła z IX w.

Po obejrzeniu miasteczka, poszliśmy do portu, gdzie zjedliśmy balık ekmek, smażoną rybę w pszennej bułce. Jest to popularne danie w miejscach, gdzie można dostać świeże ryby, np. na moście Galata w Stambule.

Plaża İnkumu

Po lunchu pojechaliśmy na plażę. Wybraliśmy İnkumu, na zachód od Bartın. Była sobota, więc na wielkim parkingu ledwo znaleźliśmy wolne miejsce. Za to na plaży miejsca było pod dostatkiem. Wszystkie udogodnienia, przebieralnie, toalety i prysznice były płatne, a leżaki i parasole dwa razy droższe niż nad Morzem Śródziemnym. Plaża była szeroka i piaszczysta, a woda znacznie chłodniejsza niż na południu Turcji. Było ciepło i słonecznie, ale wietrznie.

Na obiad wróciliśmy do Bartın, a rano ruszyliśmy do Stambułu.

Droga do Stambułu

Niedaleko Bartın leży kolejna turecka perełka, miasteczko Safranbolu. Ponieważ byliśmy tam dwa lata temu, tym razem je ominęliśmy. Pojechaliśmy wzdłuż wybrzeża i zatrzymaliśmy się na chwilę w Zonguldak, ponieważ zainteresowały mnie internetowe zdjęcia bramy stojącej w wodzie, sprawiającej wrażenie starożytnej. Na miejscu okazało się, że w regionie wydobywa się węgiel kamienny, a brama z XIX w. należy do kompanii węglowej.

W porze lunchu zatrzymaliśmy się w mieście Akçakoca. Miałam ochotę na kokoreç, ale żaden z nadmorskich barów ich nie serwował, więc musiałam zadowolić się lahmacunem. W czasie krótkiego spaceru wzdłuż wybrzeża zobaczyliśmy nowoczesny meczet o niespotykanym kształcie.

Mimo niedzielnego popołudnia, autostrada z Ankary do Stambułu nie była bardzo zatłoczona. Chciałam uniknąć męczącej jazdy przez centrum miasta, dlatego zarezerwowałam nocleg w hotelu w dzielnicy biznesowej po azjatyckiej stronie. Ponieważ niedaleko znajduje się wioska Polonezköy, postanowiliśmy skorzystać z okazji i ją odwiedzić.

Polonezköy

Polonezköy (lub Adampol) to osada polskich imigrantów na obrzeżach Stambułu. Została założona w XIX w. przez byłych uczestników powstania listopadowego. Z inicjatywy ks. Adama Czartoryskiego nabyto nieuprawiane tereny, na których pobudowano wieś. Oprócz powstańców osiedlano tu także wykupionych z niewoli tureckiej i czerkieskiej polskich jeńców. Przez sto lat, otoczony lasami Adampol był oazą kultury staropolskiej. Ale obecnie, z powodu rozrostu Stambułu i wchłonięcia wsi do miasta, żyje tam tylko kilkadziesiąt osób pochodzenia polskiego.

Polonezköy nadal otoczone jest lasem, a przez wieś biegnie jedna ulica. Mieszczą się przy niej drogie restauracje w formie zajazdów ze stołami na zewnątrz, do których przyjeżdżają mieszkańcy Stambułu. Znaleźliśmy tablicę z napisami po polsku i polski cmentarz, na którym powtarzały się nazwiska kilku rodzin. W pobliżu, w gęsto zarośniętym, zamkniętym ogrodzie stoi kościół p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej. Dowiedzieliśmy się później, że jest otwierany tylko na sobotnie nabożeństwa, kiedy przyjeżdża polski ksiądz. W wiosce jest też domek-muzeum Zofii Ryży, z rodzinnym zbiorem mebli, książek i fotografii oraz sklepik z pamiątkami.

Zapytaliśmy o kogoś, kto mówi po polsku i wskazano nam panią w restauracji, faktycznie posługującą się językiem, jakby nigdy nie wyjeżdżała z ojczyzny. Odpowiedziała na nasze pytania dotyczące wioski, ale nie wydawała się specjalnie zadowolona, może nie lubi występować w roli ciekawostki muzealnej.

Stambuł

Lot powrotny miałam następnego dnia po południu, dlatego po wymeldowaniu z hotelu pojechaliśmy do pobliskiego centrum handlowego, żeby pograć w kręgle. Kręgielnie są popularne w Turcji, w dużych miastach można je bez problemu znaleźć. W strefie food court znaleźliśmy też restaurację serwującą zestawy kokoreç i midye, więc przed wylotem udało mi się jeszcze raz zjeść ulubione dania.

Na lotnisko pojechaliśmy Mostem Fatih (Mehmeda Zdobywcy), nazywanym drugim mostem bosforskim. Podobnie jak pierwszy most bosforski, przeznaczony jest tylko dla samochodów osobowych. Autobusy i ciężarówki muszą korzystać z najnowszego, leżącego najbardziej na północ, Mostu Sułtana Selima.

Na lotnisko, leżące na niezagospodarowanym terenie, biegnie wielopasmowa droga szybkiego ruchu. Wokół i na samym lotnisku nadal trwają intensywne prace budowlane. Przed budynkiem terminala stoi, nie ukończony jeszcze, duży meczet. Sam układ terminala międzynarodowego bardzo przypomina lotnisko Atatürka, tylko hala odlotów jest większa.

Trasa, którą pokonaliśmy w ciągu 10 dni była męcząca, a plan zwiedzania bardzo ambitny. Przejechaliśmy prawie 4000 km. Najciekawsze miejsca, do których na pewno wrócimy, zobaczyliśmy na samym początku i na końcu wycieczki. To Amasya, Synopa i Amasra. Chciałabym też wrócić do Kars, może kiedyś, przy okazji wycieczki w okolice góry Ararat.

Post scriptum, czyli pan pan medical

Start samolotu do Warszawy opóźnił się o godzinę z powodu burz nad Europą. W pewnej chwili, gdy przelatywaliśmy nad Rumunią, stewardesa zapytała przez mikrofon, czy na pokładzie jest lekarz. Już wiedziałam, co to oznacza. Lekarz się znalazł, ale kilka minut później podano komunikat, że z powodu choroby pasażera, będziemy lądować w Bukareszcie. Nieprzytomną pasażerkę wyniesiono na tył samolotu i po kilkunastu minutach byliśmy na ziemi.

W czasie kołowania stewardesa powiedziała, że postój potrwa 20 minut. Jasne, pomyślałam, co najmniej godzinę, a pewnie dwie. Lekarka weszła na pokład, ale zamiast zabrać pasażerkę do karetki na badanie, zapytała, jak się czuje. A dziewczyna, która już odzyskała przytomność, stwierdziła, że już nic jej nie dolega, do szpitala nie pojedzie i chce lecieć dalej. Przyszedł kapitan i ze 20 minut trwała awantura, płacz, krzyki i tłumaczenia, bo powiedział, że jej nie zabierze. W końcu udało się ją wysadzić z całą rodziną, po czym trzeba było wypakować ich walizki. Póżniej okazało się, że jednak trzeba samolot dotankować. To zajęło następne pół godziny, bo trzeba było jeszcze czekać na asystę straży pożarnej, konieczną przy tankowaniu samolotu z pasażerami na pokładzie.

Gdy byliśmy gotowi do uruchomienia, pilot ogłosił, że będą coś resetować i że to chwilę potrwa. Po dłuższej chwili odezwał się ponownie i poinformował, że z powodu usterki technicznej zostajemy w Bukareszcie. Jednak, po kolejnych 15 minutach, gdy już czekaliśmy na podstawienie autobusów, coś pstryknęło i zaraz potem ogłoszono, że jednak lecimy.

Wylądowaliśmy w Warszawie z ponad 3-godzinnym opóźnieniem. Przez to nie zdążyłam na ostatni tego dnia lot do Krakowa i, po noclegu w hotelu na koszt Lotu, doleciałam następnego ranka.

Góry Pontyjskie

21 września 2019

przez Karolina Europa Turcja

Góry Pontyjskie (tr. Kuzey Anadolu Dağları) są jednym z trzech głównych łańcuchów górskich w Turcji. Ciągną się wzdłuż wybrzeża Morza Czarnego, od granicy z Gruzją aż do Morza Marmara.

Najwyższym pasmem Gór Pontyjskich są Góry Kaçkar ze szczytem Kaçkar Dağı (3937 m n.p.m.). Północne zbocza tych gór są jednymi z najwilgotniejszych miejsc w kraju, a panujące tu warunki sprzyjają uprawom herbaty. Góry Kaçkar są chętnie odwiedzane przez turystów z Turcji i coraz częściej z krajów arabskich.

Zostawiliśmy za sobą spaloną słońcem wyżynę anatolijską i skierowaliśmy się na północ, w kierunku Gór Pontyjskich. Początkowo jechaliśmy w stronę granicy z Gruzją, później skręciliśmy na zachód, żeby dotrzeć nad Karadeniz, czyli Morze Czarne. Domyślam się, dlaczego zorganizowane wycieczki po tej części Turcji zahaczają o Gruzję. Prawdopodobnie tamta trasa bardziej nadaje się dla autokarów. My, żeby dotrzeć na wybrzeże, musieliśmy przejechać przez góry. Z czteropasmowej szosy zjechaliśmy na wąską i krętą górską drogę. Wkrótce pogoda się popsuła i wjechaliśmy w chmurę. Nie było stromo, ale mgła i zakręty bardzo spowolniły jazdę. Do tego tureccy kierowcy generalnie ignorują linie na jezdni i ścinają wszystkie łuki, więc musieliśmy dodatkowo uważać. Jak zaczęliśmy jechać w dół, pogoda się nieco poprawiła, ale szosa nadal była wąska.

Park Narodowy Karagöl-Sahara

Dalej trasa prowadziła w dużej części wzdłuż rzek, na których pobudowano tamy i stworzono wielkie sztuczne jeziora. Minęliśmy kilka miast na górskich zboczach, aż dojechaliśmy do miejscowości Borçka i stamtąd skręciliśmy w drogę wiodącą do Parku Narodowego Karagöl-Sahara. Odcinek 26 km, który mieliśmy do pokonania, początkowo wyglądał jak wcześniej przebyta trasa i wiódł doliną między porośniętymi zielonym lasem górami. Ale ostatnie kilka kilometrów to była wspinaczka pod górę, na której znacznie lepiej radziłby sobie pojazd 4×4. Minęliśmy kilka niedużych wodospadów, woda z jednego z nich płynęła nawet w poprzek drogi. Do tego sporo samochodów jadących w obie strony, deszczowa pogoda i kilkanaście stopni, zupełne przeciwieństwo tego, co mieliśmy jeszcze rano.

Wjazd na teren parku kosztował kilka lir. Zostawiliśmy samochód na leśnym parkingu i przeszliśmy kilkaset metrów nad Karagöl, jezioro Czarne. Akwen o wielkości 5 ha, głęboki na 33 m, leży na wysokości 1630 m n.p.m. Dla porównania, Morskie Oko leży 300 m niżej. Jezioro Czarne jest w rzeczywistości zielone i otoczone gęstym lasem sosnowo-świerkowym. W czystej wodzie można zobaczyć całkiem spore ryby. Mimo brzydkiej pogody nad jeziorem było dość dużo ludzi. Trochę mnie to zdziwiło, bo obszar reklamowany jako wielka atrakcja, w rzeczywistości nie był niczym spektakularnym. Ale widocznie popularne w Polsce leśne jeziora, w Turcji są czymś niespotykanym. Nie zostaliśmy tam długo, bo przed nami było jeszcze 130 km do następnego hotelu. No i chcieliśmy jak najszybciej zjechać z góry, ponieważ chmury się niebezpiecznie obniżały.

Dotarliśmy nad morze i przez kolejne kilkadziesiąt kilometrów jechaliśmy wygodną sześciopasmówką, która ciągnie się przez dużą część wybrzeża. Po jednej stronie mieliśmy wodę, po drugiej mijaliśmy kolejne miasta. Ta część kraju jest górzysta, zbocza kończą się często nad samą wodą, więc w wielu miejscach pobudowano tunele.

Dolina rzeki Fırtına

W miejscowości Ardeşen skręciliśmy w lewo, do doliny rzeki Fırtına. Przypomina ona doliny alpejskie, tylko w tureckim wydaniu. Jest wąska, jej dnem płynie rzeka, wzdłuż której biegnie szosa, a nad rzeką i na zboczach stoją domy. Jest tam bardzo zielono, ale niestety dla mnie chłodno, pochmurno i wilgotno. Nad rzeką, co kawałek, zobaczyć można reklamy spływów pontonowych i kolejek tyrolskich. Noclegi w tej okolicy są drogie, a wybór nieduży. Hotel, w którym się zatrzymaliśmy, kosztował najwięcej ze wszystkich, w których spaliśmy w czasie tej wyprawy, a pod względem jakości był drugi od końca. Razem z nami nocowała wycieczka autokarowa, dla której urządzono wieczorek na tarasie, z tańcami wokół paleniska, w rytm jęków wydobywanych z kobzy. Na szczęście impreza skończyła się dość wcześnie.

Rano pojechaliśmy obejrzeć trzy atrakcje doliny. Pierwszą był średniowieczny zamek Zilkale. Zbudowany w XIV- XV wieku, stoi na krawędzi zbocza, prawie 400 m nad lustrem rzeki. Ruiny nie są duże, można do nich wejść, ale najładniej wyglądają z drogi.

Następną atrakcją doliny Fırtına były kamienne mosty z czasów osmańskich. Zbudowane w XVIII i XIX w., z powodu dużych przyborów wody mają charakterystyczne wysokie łuki. Z ponad 20 zachowanych, my widzieliśmy dwa. Mimo co chwilę podjeżdżających busów z turystami, udało mi się uchwycić moment, kiedy na moście nikogo nie było.

Ostatnim miejscem, które odwiedziliśmy w dolinie, był wodospad Palovit. Dojechaliśmy do niego drogą znowu przeznaczoną raczej dla 4×4, na dodatek co chwilę wyprzedzani przez turystyczne minibusy. Wiem, że ich kierowcy jeżdżą tamtędy kilka razy dziennie codziennie, ale wystarczy drobny błąd i ich wariacka jazda w każdej chwili może skończyć się upadkiem z urwiska. Położony w lesie wodospad, wysoki na 15 m, jest ładny, ale Girlevik koło Erzincan podobał mi się bardziej, bo był kaskadowy i nie tak oblężony przez turystów.

Rize

Z doliny Fırtına wróciliśmy na wybrzeże, bo kolejnym punktem naszej wyprawy było Rize, miasto słynące z uprawy herbaty. Powstało na wąskim skrawku płaskiego terenu nad niewielką zatoką. Później rozbudowało się na stromych zboczach okalających centrum, przez co poruszanie się po mieście przypomina jazdę po San Francisco. To region, w którym pada najwięcej deszczu w całej Turcji i jedyny, gdzie opady są przez cały rok. Herbatę zaczęto tu uprawiać w latach 40-tych XX w., a najbardziej znanym producentem jest Çaykur. Oprócz herbaty, w Rize uprawia się też kiwi.

Zaczęliśmy od wizyty w Çay bahçesi, czyli ogrodzie herbacianym. Wybraliśmy najbardziej znaną herbaciarnię, prowadzoną przez Çaykur, będącą jednocześnie ogrodem botanicznym. Mieści się na szczycie wzgórza, na które musieliśmy wjechać po bardzo stromych uliczkach. Zgodnie z nazwą, jest to ogród, więc stoliki ustawione są na wolnym powietrzu. Serwowana herbata była bardzo tania, 1,5 liry za szklaneczkę. W płynącym przez ogród sztucznym kanale pływały złote rybki, a ze wzgórza rozciągał się wspaniały widok na leżące w dole miasto, morze i okoliczne zbocza.

Na drugim wzgórzu zobaczyliśmy zamek, więc postanowiliśmy go odwiedzić. Najstarsza część zamku pochodzi prawdopodobnie z VI w. Również tutaj na murach działa herbaciarnia z panoramicznym widokiem na miasto.

Rize jest bastionem urzędującego prezydenta Erdoğana. Wyjeżdżając z miasta, zatrzymaliśmy się na moment przy głównym placu, gdzie zobaczyliśmy jego wielkie portrety. Minęliśmy też miejski uniwersytet, który nosi jego imię. Zresztą w Turcji już kilkukrotnie widziałam ulice i stadiony nazywane imieniem obecnego prezydenta.

Üzüngöl

Po wizycie w Rize, znów pojechaliśmy w głąb lądu, nad Üzüngöl, czyli Jezioro Długie. Leżący 70 km od Rize akwen został utworzony przez osuwisko ziemi. Naturalna tama zmieniła strumień w długie na kilometr jezioro, które stało się popularnym miejscem wycieczek.

Niestety, przekonaliśmy się, że napływ turystów i komercjalizacja zniszczyły ten cud przyrody. Do Üzüngöl prowadzi tylko jedna droga. GPS pokazał nam ogromny korek przed wjazdem do leżącej nad jeziorem miejscowości. I faktycznie, dojazd był kompletnie zablokowany przez sznur samochodów próbujących się dostać w pobliże jeziora, gdzie oczywiście nie było wolnych miejsc do zaparkowania. Na szerszym fragmencie drogi wszyscy próbowali się przecisnąć do przodu i wyprzedzać na trzeciego, czwartego… aż zablokowali całą szerokość, uniemożliwiając przejazd samochodom wyjeżdżającym z miejscowości. Widząc, co się dzieje, zjechaliśmy w boczną drogę, przy której było mnóstwo miejsca żeby zostawić auto, i ostatnie kilkaset metrów do jeziora pokonaliśmy pieszo.

Zainteresowanie turystów tym terenem przyciągnęło inwestorów otwierających hotele, restauracje i sklepy z pamiątkami. Ponadto wokół jeziora zbudowano betonowy wał, w celu ochrony biegnącej obok drogi przed zalaniem. Dlatego zamiast spodziewanej alpejskiej wioski nad brzegiem jeziora, trafiliśmy na Krupówki w szczycie sezonu. Na dodatek duża część przybywających tu turystów to Saudyjczycy. Widzieliśmy mnóstwo kobiet z zasłoniętymi twarzami, a napisy na sklepach były po angielsku i arabsku. Nie zabawiliśmy tam długo, tym bardziej, że niskie chmury i deszcz uniemożliwiały robienie zdjęć.

Trabzon

Z nadzieją na lepszą pogodę, pojechaliśmy do Trabzonu, w którym znajduje się największy turecki port nad Morzem Czarnym. Podobnie jak inne miasta, które odwiedziliśmy, ma długą historię, sięgającą VIII w. p.n.e. Leżał na Jedwabnym Szlaku, łączącym przez wieki Wchód z Zachodem i to tu urodził się sułtan Sulejman Wspaniały.

Jadąc wzdłuż morza minęliśmy lotnisko, którego pas startowy zbudowano na skrawku lądu nad samą wodą. To tu w styczniu 2018 samolot linii Pegasus wypadł z pasa i zsunął się po klifie. Szczęśliwie ugrzązł w miękkim gruncie i nie wpadł do morza. Nie było ofiar, a prawdopodobną przyczyną wypadku była awaria silnika.

Najważniejszym zabytkiem Trabzonu jest bizantyjski kościół Aya Sofya. Stoi on na zielonym pagórku poza centrum miasta. Został zbudowany w XIII w. jako grecki kościół ortodoksyjny, a trzy wieki później przekształcony na meczet. Obecnie pełni funkcję muzeum. Jest częściowo w renowacji i wnętrze było zamknięte, ale i tak w dostępnym fragmencie budowli mogliśmy obejrzeć kolorowe freski przedstawiające sceny z Biblii.

W lokalnym barze nieopodal kościoła zjedliśmy pide, które nietypowo było okrągłe, a nie w kształcie łódki. Miejsce zachwalane w serwisie Tripadvisor nie miało wydrukowanego menu i na koniec posiłek okazał się być droższy niż zakładaliśmy. Ponieważ to był już któryś raz, kiedy recenzje nas zwiodły, ułożyliśmy własny kodeks: nie jadamy w miejscach, które są puste, nie mają menu i zawsze wcześniej pytamy, czy można płacić kartą.

Po obiedzie pojechaliśmy do Atatürk Köşkü, białej willi zbudowanej na przełomie XIX i XX w., w której Mustafa Kemal zatrzymywał się podczas swoich wizyt w mieście. Położona na szczycie wzgórza i otoczona ładnym ogrodem willa służy obecnie za muzeum pamięci prezydenta. Było tuż przed zamknięciem, obeszliśmy więc tylko budynek z zewnątrz.

Odwiedziliśmy jeszcze Boztepe, wzgórze z ogrodem herbacianym na szczycie i wspaniałą panoramą miasta. Ale miejsce było bardzo zatłoczone, podobnie jak centrum Trabzonu, pojechaliśmy więc do hotelu. Znowu mieszkaliśmy w stylowo urządzonym konaku, na wzgórzu z widokiem na miasto i morze, z przyjemną restauracją na wolnym powietrzu, w której spędziliśmy wieczór.

Monastyr Sumela

Rano ruszyliśmy do jednego z najbardziej znanych miejsc w tym rejonie Turcji, monastyru Sumela. Przyklejony do skały, XIV-wieczny grecki klasztor męski, znajduje się w dolinie Altındere, 50 km od Trabzonu. Zbudowano go 270 m nad doliną, na wysokości 1300 m n.p.m. Pierwszy mały kościół postawiono w tym miejscu już w IV w., a później rozbudowano go do monastyru z 72 celami. Po proklamowaniu Republiki Tureckiej w 1923 r. został opuszczony przez mnichów i z czasem uległ dewastacji. Obecnie przechodzi prace rekonstrukcyjne, mimo których przyciąga rzesze turystów.

Na teren Parku Narodowego Altındere dojechaliśmy dość wcześnie, dzięki czemu udało nam się znaleźć jeszcze miejsce na niewielkim parkingu. Bilet do parku i klasztoru kosztuje 10 lir. Przy parkingu zbudowano małe centrum turystyczne z restauracją i sklepikami. Na schodach, prowadzących na zalesione wzgórze, zgromadził się już tłum turystów fotografujących spływający ze wzgórza wodospad i widoczny w oddali po drugiej stronie doliny klasztor. Żeby się do niego dostać, trzeba pokonać 3 kilometry pod górę błotnistą, bo przebudowywaną drogą, albo wsiąść w jeden z kursujących co chwilę po tej drodze minibusów. Cena przejazdu w dwie strony wynosiła tylko 5 lir, więc bez zastanowienia skorzystaliśmy z tej opcji.

Po krótkiej jeździe wysiedliśmy na kolejnym małym parkingu, skąd musieliśmy wspiąć się jeszcze kilkaset metrów biegnącą wśród drzew ścieżką. W końcu dotarliśmy na niewielki brukowany placyk. Przed nami do skał przylegały łuki akweduktu, dostarczającego kiedyś wodę do budynków. Z jednej strony mieliśmy kilka tarasów z widokiem na dolinę, z drugiej wysokie schodki prowadzące do wejścia do kompleksu. Ani ze ścieżki, ani z placyku nie widać było budynków monastyru.

Wcześniej przeczytałam, że po kilkuletnich pracach renowacyjnych, monastyr częściowo otwarto dla turystów. Jak się okazało, „częściowo” to zdecydowanie zbyt dużo powiedziane. Po stromych schodkach, przez niewielkie drzwi w skale, weszliśmy do krótkiego, ciemnego korytarza, z którego wyszliśmy na zadaszony taras z widokiem na wewnętrzny dziedziniec, zastawiony rusztowaniami. Mogliśmy zobaczyć niewielkie budynki, z których jeden miał ściany pokryte freskami. I to wszystko. Ani dziedziniec, ani jaskinia, w której znajdował się kościół, ani główny budynek, w którym mieszkali mnisi, nie są dostępne dla zwiedzających.

Zawiedzeni, wróciliśmy na dół minibusem. Zamiast tłoczyć się z innymi, żeby zrobić zdjęcie klasztoru, podeszliśmy dwieście metrów drogą dla minibusów, skąd był znacznie lepszy widok. Gdy wyjeżdżaliśmy z parku, parking i prowadząca do niego droga były już szczelnie zastawione samochodami.

Hamsiköy

Zamiast wrócić do Trabzonu, skierowaliśmy się jeszcze trochę na południe, do Hamsiköy. Ta wioska, położona na zboczu nad szeroką doliną, słynie ze swojej kuchni. Jest też popularna z powodu położenia blisko centrum narciarskiego Zigana. Zatrzymaliśmy się tam, żeby spróbować deseru sütlaç, o którym wspomniałam w przewodniku po kuchni tureckiej, a potem ruszyliśmy na zachód, przez góry. Przez ostatnie dni towarzyszyła nam deszczowa pogoda, która teraz zmieniała się jak w kalejdoskopie, jak tylko przejeżdżaliśmy przez liczne na tej drodze tunele. W końcu znowu dotarliśmy na wybrzeże Morza Czarnego, wzdłuż którego miał prowadzić ostatni etap naszej wyprawy.

Od Tokatu do granicy z Armenią

9 września 2019

przez Karolina Europa Turcja

Tokat

Godzinę po wyjeździe z Amasyi dotarliśmy do Tokatu. To typowe tureckie miasto, z częściowo osmańską zabudową w centrum i twierdzą zlokalizowaną gdzieś na wzniesieniu. Podobnie jak Amasya, było zamieszkane już przez Hetytów i przechodziło z rąk do rąk kolejnych najeźdźców. Zaczęliśmy od południowego krańca najstarszej części miasta, gdzie stoi XIX-wieczna wieża zegarowa z cyferblatem z indyjsko-arabskimi cyframi. Przeszliśmy główną ulicą z kilkoma starymi meczetami i XVI-wiecznym hamamem. Dotarliśmy do Gök Medrese, budynku z XIII wieku, który pełnił funkcję szpitala, a obecnie stanowi muzeum. Obok niego znajduje się najciekawsze miejsce w Tokat, czyli Taş Han. Budynek z XVII wieku służył za karawanseraj, czyli miejsce postoju dla podróżnych. Obecnie wydaje się być centralnym miejscem dla mieszkańców miasta. Na dziedzińcu mieszczą się kawiarnie, a w arkadach budynku stragany, głównie z tkaninami. Tokat jest znany z wzorzystych chust i szali oraz obrusów z naturalnych tkanin, często ręcznie malowanych.

Było jeszcze za wcześnie, żeby spróbować Tokat kebabı, plastrów mięsa jagnięcego, bakłażanów, ziemniaków, zielonej papryki i pomidorów, zapiekanych z dodatkiem czosnku. Wypiliśmy więc turecką kawę i ruszyliśmy dalej.

Sivas

Z Tokat pojechaliśmy do Sivas. Anatolia jest wyżyną i przemieszczając się na wschód, wjeżdżaliśmy coraz wyżej ponad poziom morza. Sivas leży 1275 m n.p.m. i daje się tu odczuć niższe ciśnienie, które wynosi około 850 hPa (w Polsce średnio ok. 1000 hPa). Jego historia sięga dwóch tysięcy lat, kiedy w czasach rzymskich powstało w tym miejscu miasto Megalopolis, które zmieniło później nazwę na greckie Sebasteia i tureckie Sivas. Jednak miasto kojarzone jest z historią najnowszą. Tu miał miejsce Kongres Sivas, zwołany przez Mustafę Kemala Atatürka we wrześniu 1919 r. Kongres był punktem zwrotnym w formowaniu Republiki Tureckiej. Podjęto na nim szereg znaczących decyzji dla tureckiej wojny o niepodległość.

Centralnym punktem miasta jest Cumhuriyet Meydanı, czyli plac Republiki. To popularne miejsce spotkań mieszkańców miasta. Stoi tu meczet zbudowany w XVI w. oraz trzy XIII-wieczne medresy. W dwóch z nich mieszczą się obecnie herbaciarnie. Z trzeciego budynku pozostały tylko dwa minarety i główny portal.

Po drugiej stronie placu znajduje się Muzeum Kongresu Atatürka, przedstawiające historię wojny o niepodległość (niestety tylko po turecku) oraz sale kongresowe i sypialnię tego największego bohatera Turcji.

Kilka ulic dalej stoi Ulu Camii (Wielki Meczet) z końca XII wieku, najstarszy ważny budynek miasta. W jego niskim wnętrzu sufit podtrzymuje 50 kolumn. Do budynku przylega, dobudowany nieco później, pochylony minaret.

Trzeba przejść jeszcze kawałek, żeby zobaczyć Gök Medrese, podobno imponujący XIII-wieczny budynek szkoły islamskiej, którego ściany wyłożone były błękitnymi kafelkami. Niestety medresa była całkowicie zasłonięta z powodu remontu.

W Sivas zjedliśmy köfte, podobno najlepsze w kraju kotleciki z mięsa mielonego. Odwiedziliśmy też duży sklep z przyprawami i orzechami. W Turcji bardzo popularna jest sprzedaż tych towarów na wagę, zarówno na bazarach, jak i w wyspecjalizowanych sklepach. Zaskakuje ich ogromna różnorodność i z reguły niskie ceny.

Erzincan

Do Erzincan zostało nam jeszcze 240 km i dojechaliśmy tam już po zmroku. Dlatego rano zaskoczył mnie widok ośnieżonych szczytów. Miasto leży na płaskim terenie, ale otoczone jest wysokimi górami. Wielokrotnie ucierpiało podczas trzęsień ziemi i nie ma w nim nic wartego obejrzenia. Mimo to pojechaliśmy do centrum, gdzie pod głównym placem znajduje się bazar z wyrobami z miedzi. W niedzielny poranek działało tylko kilka sklepów, ale i tak wybór artykułów gospodarstwa domowego z metalu był ogromny. Skusiłam się na metalowy serwis do kawy w stylu osmańskim, mając nadzieję, że mimo restrykcyjnego limitu bagażu podręcznego, uda mi się go jakoś przywieźć do Polski.

Wodospad Girlevik

Zapytaliśmy sprzedawczynię, co jeszcze możemy zobaczyć w Erzincan, a ona poleciła nam wodospad pod miastem. Ponieważ znajdował się prawie na naszej trasie, postanowiliśmy go odwiedzić. Na wąskiej drodze biegnącej przez pola i wioski, trafiliśmy na wóz opancerzony i kontrolę wojskową. Było to trochę dziwne, bo w pobliżu nie było granicy ani widocznych obiektów o znaczeniu militarnym. Żołnierz zapytał nas, dokąd jedziemy i przepuścił. Na końcu kilkunastokilometrowej drogi znaleźliśmy duży parking i po kilku minutach spaceru dotarliśmy nad wodospad Girlevik. Woda, pochodząca ze stawów powyżej, spływa tu kaskadami z 30-40 metrów. Wodospad jest popularnym miejscem pikników, na szczęście z powodu wczesnej pory było jeszcze spokojnie. Uważany jest za jeden z najładniejszych wodospadów w Turcji i faktycznie warto było zboczyć z głównej drogi, żeby go zobaczyć.

Erzurum

Po trzech godzinach dotarliśmy do Erzurum, zimowej stolicy Turcji. Nie przypomina ono jednak wcale Zakopanego. Leży na wyżynie, a dookoła nie widać nawet gór. Z powodu wysokości 1850 m n.p.m, ciśnienie wynosi tam około 800 hPa. Mieszkańcy mają opinię konserwatywnych, większość kobiet nosi chusty na głowach. Jednak mimo, że z powodu upału miałam na sobie szorty, nikt nie zwrócił mi uwagi, czy nie spojrzał nieprzychylnie.

Erzurum powstało jeszcze przed naszą erą i w starożytności należało do królestwa Armenii. Tu w 1919 r. również odbył się Kongres niepodległościowy z udziałem Mustafy Kemala Atatürka.

Zatrzymaliśmy się w najstarszej części miasta, pod zamkiem z V w. Atrakcją zamku jest wieża, na którą się wspięliśmy, żeby zobaczyć okolicę (bilet kosztuje 7 lir). Widać stamtąd skocznie narciarskie, dowód na to, że miasto jest centrum sportów zimowych.

Naprzeciwko zamku stoi XII-wieczny Wielki Meczet. Prosty w formie budynek kryje wewnątrz las kolumn. Obok, nieco z tyłu, uwagę przykuwa znacznie bardziej zdobiona i kilkadziesiąt lat starsza szkoła teologiczna z dwoma minaretami. To symbol miasta, czyli Çifte Minareli Medrese. Wewnątrz budynku znajduje się odkryty dziedziniec, otoczony arkadami. Na obu piętrach budynku mieściły się sale dla uczniów i nauczycieli. W głównej nawie obejrzeć można grób fundatorki medresy, córki seldżuckiego sułtana. Przez lata niespokojnej historii miasta, minarety budynku straciły swoje zakończenia.

Kawałek za medresą i meczetem, na niewielkim wzgórzu stoją trzy grobowce, datowane na XII i XIV wiek. W przeszłości ten teren prawdopodobnie leżał poza murami miasta.

W Erzurum spróbowaliśmy lokalnej specjalności, çağ kebabı. Małe kawałki jagnięciny pieczone na szpadce, nie przypadły mi do gustu. Kebap podany bez dodatków, tylko z chlebem, był stosunkowo drogi (10 lir za szpadkę).

Przed wyjazdem z Erzurum wróciliśmy jeszcze na moment do nowego centrum. Jak w prawie każdym tureckim mieście, i tu znajduje się miejsce, gdzie można sobie zrobić zdjęcie z nazwą miejscowości.

Droga na wschód

Za miastem zrobiliśmy sobie chwilę przerwy na parkingu, gdzie zatrzymało się kilka tirów. Od jednego z kierowców pożyczyliśmy nóż, którym pokroiliśmy naszego melona. Na takich przydrożnych parkingach często stoją studnie-krany z wodą pitną oraz bary z kilkoma plastikowymi krzesłami i piecykiem na drewno, na którym właściciel gotuje turecką herbatę. Po drodze widzieliśmy kilka bocianich gniazd.

Zatrzymaliśmy się jeszcze przy kamiennym moście Çobandede, zbudowanym prawdopodobnie w XIII w.

Kars

Późnym popołudniem dotarliśmy do Kars. Tym razem zatrzymaliśmy się w odremontowanym pałacu. Z zewnątrz budynek się niczym nie wyróżniał, ale w środku odtworzono bogato zdobione wyposażenie. Jadąc wąską, zastawioną samochodami i prowadzącą przez jakieś targowisko drogą, zaczęliśmy się zastanawiać, czy to był dobry wybór. Ale ostatecznie okazało się, że nocujemy pod wzgórzem zamkowym, kilka minut pieszo od najstarszej części miasta. Przy hotelu płynął strumień, a na otaczających dolinę wzgórzach pasły się owce.

Kars było w starożytności fortecą Armenii, a na przełomie XIX i XX w. należało do Rosji. To Rosjanom centrum miasta zawdzięcza układ ulic na planie siatki. Nad miastem góruje zamek, zbudowany w XII w., później zburzony i kilkukrotnie przebudowywany. Zamek był miejscem zaciętych walk w czasie i po I wojnie światowej. Obok zamku znajdują się najstarsze budowle miasta: kościół Apostołów, ruiny Wielkiego Meczetu i XV-wieczny kamienny most, zniszczony przez trzęsienie ziemi i odbudowany w XVIII w.

Po krótkiej wspinaczce pod zamek i obejściu starówki, odwiedziliśmy sklepy z serami i miodami, z których słynie Kars. Niestety zakup kilkuletnich żółtych serów w sytuacji, gdy mieliśmy przed sobą jeszcze tydzień podróży samochodem, nie miał sensu. Poza tym przywożenie nabiału spoza Unii jest niedozwolone. A miody nie mieściły się w limicie płynów dla bagażu podręcznego.

Ani

Rano pojechaliśmy jeszcze dalej na wschód, pod samą granicę z Armenią. Naszym celem były ruiny Ani. Nazwa miasta pochodzi od czczonej tu bogini Anahid, perskiej odpowiedniczki Afrodyty. Pierwsze wzmianki o Ani, jako fortecy na wzgórzu, pochodzą z V w. Miasto zostało w X w. stolicą Armenii, a później przechodziło z rąk do rąk, aż w 1319 r. zniszczyło je silne trzęsienie ziemi. W okresie świetności zamieszkiwało je prawie 100 tysięcy osób, było nazywane miastem 40 bram, 1001 kościołów i rywalizowało z Konstantynopolem. Obecnie odbudowano część murów, a na wielkim, pofałdowanym i porośniętym trawami terenie, porozrzucanych jest kilka kamiennych budynków. Są to głównie kościoły, we wnętrzach których zachowały się nawet freski. Ostał się też XI-wieczny meczet, ruiny zamku i pozostałości innych budowli.

Teren miasta kończy się wąwozem, w dole którego płynie rzeka. To naturalna granica z Armenią, o czym przypomina też miejscami płot i wieżyczki strażnicze. Byliśmy tam przed południem i teren był niemal pusty, turystów można było policzyć na palcach. Gdy wchodziliśmy przez główną bramę, strażnik akurat wyprowadzał z terenu muzeum stado kóz, podobno bezpańskich. Miasto wpisane jest na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, a bilet wstępu kosztuje 12 lir.

Zwiedzanie Ani zajęło nam ponad godzinę i zaczęło się już robić gorąco. Wróciliśmy do samochodu i ruszyliśmy na północ, przez góry, nad Morze Czarne.

Z Ankary do Amasyi

2 września 2019

przez Karolina Europa Turcja

Trasa naszej wycieczki wiodła z Ankary na wschód, pod granicę z Armenią, następnie na północ, nad Morze Czarne, i wzdłuż wybrzeża na zachód, do Stambułu.

Wyjazd z Ankary

Rankiem pojechaliśmy na śniadanie do kafeterii prowadzonej przez miasto. Restauracje miejskie w Turcji są tanie i popularne. Siedząc na zewnątrz, w otoczeniu natrętnych gołębi, zjedliśmy simity i börek, popijając herbatą. O tureckich śniadaniach pisałam tutaj.

Po śniadaniu ruszyliśmy w drogę. Żałowałam, że nie mieliśmy czasu na zwiedzenie Ankary, w której od mojego poprzedniego pobytu dwa lata wcześniej, odnowiono i otwarto zamek. Ale na dziś mieliśmy w planach zwiedzanie ruin sprzed 4 tysięcy lat i przejazd w sumie 380 km do Amasyi.

Hattuşa

Udaliśmy się do stanowiska archeologicznego Hattuşa. Po drodze mijaliśmy stragany z melonami. Zatrzymaliśmy się przy jednym na zdjęcia i kupiliśmy melona, mimo że na razie nie mieliśmy czym go pokroić.

Pola w okolicy Hattuşy porastają słoneczniki.

Hattuşa była stolicą Imperium hetyckiego. Hetyci zamieszkali na tych terenach około 2 tysięcy lat p.n.e, i stworzyli potężne państwo, obejmujące tereny Anatolii, Mezopotamii, Syrii i Palestyny. Imperium upadło prawdopodobnie pod naporem tak zwanych Ludów Morza, którzy zdobyli Hattuşę w XI w. p.n.e. Według innej hipotezy, została ona opuszczona i spalona przez samych mieszkańców. Pozostałości miasta odkryto dopiero w XIX w., a większość wykopanych przedmiotów można obejrzeć w Muzeum Cywilizacji Anatolijskich w Ankarze. Dziś na miejscu znajdują się głównie zrekonstruowane fundamenty budynków, murów, tunel, kilka płaskorzeźb i inskrypcji naskalnych. Miejsce zostało wpisane na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Główne stanowisko archeologiczne położone jest na wzgórzu w pobliżu miasta Boğazkale. Bilet wstępu kosztuje 12 lir i obejmuje też położone 3 km dalej dużo mniejsze stanowisko Yazlıkaya. Po terenie wzgórza można, a wręcz trzeba poruszać się samochodem, bo do pokonania jest kilka kilometrów.

Objechaliśmy wzgórze, zatrzymując się w miejscach opisanych w przewodniku, który ze sobą zabrałam. Bez mapy trudno się zorientować, gdzie się zatrzymać, Zwiedzających było bardzo niewielu, więc nie pomogłoby nawet podążanie za nimi. Najciekawszy faktycznie był 70-metrowy tunel w murze miasta oraz bramy z kopiami posągów, których oryginały znajdują się w Ankarze.

Yazlıkaya

Znajdująca się nieopodal Yazlıkaya była hetycką świątynią. W wysokich skałach zachowały się dwie komnaty. Jedna jest dobrze widoczna, do drugiej prowadzi wąskie przejście. Na skałach znajdują się dobrze zachowane płaskorzeźby bóstw i władców.

Çorum

Po obejrzeniu Hattuşy pojechaliśmy do Çorum. To miasto przemysłowe i centrum handlu okolicznymi produktami rolnymi. Nie ma tam szczególnych zabytków, ale znane jest w całej Turcji z produkcji leblebi, czyli prażonej ciecierzycy, o której pisałam w przewodniku po kuchni tureckiej. Zatrzymaliśmy się pod ogromnym meczetem, przeszliśmy przez bazar w centrum i zjedliśmy obiad w restauracji poleconej nam przez znajomego mojego partnera. Niestety nie serwowała lokalnych kebabów, zamówiliśmy więc iskendera i beyti, o których przeczytacie tutaj. Idąc z powrotem, kupiliśmy trochę leblebi na drogę.

Amasya

Celem tego dnia podróży była Amasya, zdecydowanie najładniejsze miejsce, jakie odwiedziliśmy w czasie tej wycieczki. Miasto leży nad rzeką płynącą w dolinie między wysokimi górami. Amasya była zasiedlona już przez Hetytów, a w III-I w. p.n.e. była stolicą królestwa Pontu. Z tego okresu zachowały się królewskie grobowce wykute w skałach ponad miastem. W czasach osmańskich tradycją było, że sułtan wysyłał do Amasyi swojego syna, którego wyznaczył na następcę tronu, aby zdobył wiedzę i doświadczenie w zarządzaniu prowincją. W mieście znajduje się wiele zabytkowych meczetów, historyczny szpital i szkoła religijna. Wzdłuż brzegu rzeki stoją tradycyjne drewniane osmańskie domy, a ze szczytu góry miasta strzeże cytadela.

W serialu „Wspaniałe stulecie” do Amasyi wyjechali synowie sułtana Sulejmana: książę Mustafa, a później książę Bayezid. Wkrótce napiszę o zwiedzaniu Stambułu śladami „Wspaniałego stulecia” oraz o innych miastach z serialu.

Muzeum etnograficzne

Zarezerwowałam nam pokój w hotelu typu konak w historycznej części miasta, nad brzegiem rzeki. Konak to dom w stylu osmańskim, słowo to oznacza również miejsce na nocleg w podróży. Po zameldowaniu, przeszliśmy się uliczkami z zabudową osmańską. Kupiliśmy magnesy w kształcie jabłek, bo przez panujący tu klimat, Amasya jest centrum produkcji tych owoców. Weszliśmy do Hazeranlar Konağı, muzeum etnograficznego w domu osmańskim z XIX w. Pokoje, wyposażone w sprzęty z epoki, przedstawiają życie mieszkańców domu. Bilet kosztuje 7 lir. Przed wejściem należy założyć ochraniacze na buty, co jest dość popularne w muzeach w Turcji.

Bulwar nad rzeką

Potem przeszliśmy na drugą stronę rzeki i przespacerowaliśmy się bulwarem nad wodą. Z bulwaru i przerzuconych przez rzekę mostów rozpościerają się cudowne widoki, ponadto co kawałek stoją rzeźby, które są świetnym tematem do zdjęć. Na południe od rzeki odwiedziliśmy kilka zabytkowych meczetów, w tym największy, XV-wieczny Beyazıt Paşa Camii, oraz nadal działający kryty bazar, również zbudowany w XV wieku.

Wieczorem domy nad rzeką i grobowce podświetlane są na kolorowo, co jeszcze potęguje urok tego miasta.

Grobowce królów Pontu

Następnego dnia rano poszliśmy do grobowców. Królewska nekropolia ulokowana jest nad miastem, w połowie wysokości prawie 300-metrowej góry Harşena. Miejsca pochówku były wykuwane w skałach od III w. p.n.e. i w sumie jest ich w okolicy 18, a wszystkie są puste. Trzeba się do nich wspiąć po kilkuset schodach, ale widok na miasto w dole rekompensuje trudy. Podeszliśmy tylko do jednej grupy grobowców, bo wszystkie były podobne i nie można było do nich wejść. Na terenie nekropolii można zobaczyć pozostałości Kızlar Saray (Pałacu Dziewcząt), dawnego pałacu królów Pontu, a później gubernatorów osmańskich. Grobowce królów Pontu zostały wpisane na listę UNESCO. Bilet wstępu kosztuje 5 lir.

XIV-wieczny szpital

Wyjeżdżając z Amasyi, zajrzeliśmy jeszcze do Darüşşifa/Bimarhane, szpitala dla umysłowo chorych, zbudowanego na początku XIV wieku. Był on pierwszym miejscem, gdzie próbowano leczyć pacjentów muzyką. Wstęp do tego muzeum kosztuje 5 lir.

Cytadela

Do odwiedzenia została nam górująca nad miastem cytadela. Jej najstarsze fragmenty również pochodzą z czasów pontyckich, a później została odbudowana przez władców osmańskich. Z braku czasu już do niej nie pojechaliśmy, zostawiając to sobie na następną wizytę w tym pięknym mieście.

Przed nami tego dnia było jeszcze 470 km do Erzincan, a po drodze zwiedzanie w Tokat i Sivas.