Góry Pontyjskie (tr. Kuzey Anadolu Dağları) są jednym z trzech głównych łańcuchów górskich w Turcji. Ciągną się wzdłuż wybrzeża Morza Czarnego, od granicy z Gruzją aż do Morza Marmara.
Najwyższym pasmem Gór Pontyjskich są Góry Kaçkar ze szczytem Kaçkar Dağı (3937 m n.p.m.). Północne zbocza tych gór są jednymi z najwilgotniejszych miejsc w kraju, a panujące tu warunki sprzyjają uprawom herbaty. Góry Kaçkar są chętnie odwiedzane przez turystów z Turcji i coraz częściej z krajów arabskich.
Zostawiliśmy za sobą spaloną słońcem wyżynę anatolijską i skierowaliśmy się na północ, w kierunku Gór Pontyjskich. Początkowo jechaliśmy w stronę granicy z Gruzją, później skręciliśmy na zachód, żeby dotrzeć nad Karadeniz, czyli Morze Czarne. Domyślam się, dlaczego zorganizowane wycieczki po tej części Turcji zahaczają o Gruzję. Prawdopodobnie tamta trasa bardziej nadaje się dla autokarów. My, żeby dotrzeć na wybrzeże, musieliśmy przejechać przez góry. Z czteropasmowej szosy zjechaliśmy na wąską i krętą górską drogę. Wkrótce pogoda się popsuła i wjechaliśmy w chmurę. Nie było stromo, ale mgła i zakręty bardzo spowolniły jazdę. Do tego tureccy kierowcy generalnie ignorują linie na jezdni i ścinają wszystkie łuki, więc musieliśmy dodatkowo uważać. Jak zaczęliśmy jechać w dół, pogoda się nieco poprawiła, ale szosa nadal była wąska.
Park Narodowy Karagöl-Sahara
Dalej trasa prowadziła w dużej części wzdłuż rzek, na których pobudowano tamy i stworzono wielkie sztuczne jeziora. Minęliśmy kilka miast na górskich zboczach, aż dojechaliśmy do miejscowości Borçka i stamtąd skręciliśmy w drogę wiodącą do Parku Narodowego Karagöl-Sahara. Odcinek 26 km, który mieliśmy do pokonania, początkowo wyglądał jak wcześniej przebyta trasa i wiódł doliną między porośniętymi zielonym lasem górami. Ale ostatnie kilka kilometrów to była wspinaczka pod górę, na której znacznie lepiej radziłby sobie pojazd 4×4. Minęliśmy kilka niedużych wodospadów, woda z jednego z nich płynęła nawet w poprzek drogi. Do tego sporo samochodów jadących w obie strony, deszczowa pogoda i kilkanaście stopni, zupełne przeciwieństwo tego, co mieliśmy jeszcze rano.
Wjazd na teren parku kosztował kilka lir. Zostawiliśmy samochód na leśnym parkingu i przeszliśmy kilkaset metrów nad Karagöl, jezioro Czarne. Akwen o wielkości 5 ha, głęboki na 33 m, leży na wysokości 1630 m n.p.m. Dla porównania, Morskie Oko leży 300 m niżej. Jezioro Czarne jest w rzeczywistości zielone i otoczone gęstym lasem sosnowo-świerkowym. W czystej wodzie można zobaczyć całkiem spore ryby. Mimo brzydkiej pogody nad jeziorem było dość dużo ludzi. Trochę mnie to zdziwiło, bo obszar reklamowany jako wielka atrakcja, w rzeczywistości nie był niczym spektakularnym. Ale widocznie popularne w Polsce leśne jeziora, w Turcji są czymś niespotykanym. Nie zostaliśmy tam długo, bo przed nami było jeszcze 130 km do następnego hotelu. No i chcieliśmy jak najszybciej zjechać z góry, ponieważ chmury się niebezpiecznie obniżały.
Dotarliśmy nad morze i przez kolejne kilkadziesiąt kilometrów jechaliśmy wygodną sześciopasmówką, która ciągnie się przez dużą część wybrzeża. Po jednej stronie mieliśmy wodę, po drugiej mijaliśmy kolejne miasta. Ta część kraju jest górzysta, zbocza kończą się często nad samą wodą, więc w wielu miejscach pobudowano tunele.
Dolina rzeki Fırtına
W miejscowości Ardeşen skręciliśmy w lewo, do doliny rzeki Fırtına. Przypomina ona doliny alpejskie, tylko w tureckim wydaniu. Jest wąska, jej dnem płynie rzeka, wzdłuż której biegnie szosa, a nad rzeką i na zboczach stoją domy. Jest tam bardzo zielono, ale niestety dla mnie chłodno, pochmurno i wilgotno. Nad rzeką, co kawałek, zobaczyć można reklamy spływów pontonowych i kolejek tyrolskich. Noclegi w tej okolicy są drogie, a wybór nieduży. Hotel, w którym się zatrzymaliśmy, kosztował najwięcej ze wszystkich, w których spaliśmy w czasie tej wyprawy, a pod względem jakości był drugi od końca. Razem z nami nocowała wycieczka autokarowa, dla której urządzono wieczorek na tarasie, z tańcami wokół paleniska, w rytm jęków wydobywanych z kobzy. Na szczęście impreza skończyła się dość wcześnie.
Rano pojechaliśmy obejrzeć trzy atrakcje doliny. Pierwszą był średniowieczny zamek Zilkale. Zbudowany w XIV- XV wieku, stoi na krawędzi zbocza, prawie 400 m nad lustrem rzeki. Ruiny nie są duże, można do nich wejść, ale najładniej wyglądają z drogi.
Następną atrakcją doliny Fırtına były kamienne mosty z czasów osmańskich. Zbudowane w XVIII i XIX w., z powodu dużych przyborów wody mają charakterystyczne wysokie łuki. Z ponad 20 zachowanych, my widzieliśmy dwa. Mimo co chwilę podjeżdżających busów z turystami, udało mi się uchwycić moment, kiedy na moście nikogo nie było.
Ostatnim miejscem, które odwiedziliśmy w dolinie, był wodospad Palovit. Dojechaliśmy do niego drogą znowu przeznaczoną raczej dla 4×4, na dodatek co chwilę wyprzedzani przez turystyczne minibusy. Wiem, że ich kierowcy jeżdżą tamtędy kilka razy dziennie codziennie, ale wystarczy drobny błąd i ich wariacka jazda w każdej chwili może skończyć się upadkiem z urwiska. Położony w lesie wodospad, wysoki na 15 m, jest ładny, ale Girlevik koło Erzincan podobał mi się bardziej, bo był kaskadowy i nie tak oblężony przez turystów.
Rize
Z doliny Fırtına wróciliśmy na wybrzeże, bo kolejnym punktem naszej wyprawy było Rize, miasto słynące z uprawy herbaty. Powstało na wąskim skrawku płaskiego terenu nad niewielką zatoką. Później rozbudowało się na stromych zboczach okalających centrum, przez co poruszanie się po mieście przypomina jazdę po San Francisco. To region, w którym pada najwięcej deszczu w całej Turcji i jedyny, gdzie opady są przez cały rok. Herbatę zaczęto tu uprawiać w latach 40-tych XX w., a najbardziej znanym producentem jest Çaykur. Oprócz herbaty, w Rize uprawia się też kiwi.
Zaczęliśmy od wizyty w Çay bahçesi, czyli ogrodzie herbacianym. Wybraliśmy najbardziej znaną herbaciarnię, prowadzoną przez Çaykur, będącą jednocześnie ogrodem botanicznym. Mieści się na szczycie wzgórza, na które musieliśmy wjechać po bardzo stromych uliczkach. Zgodnie z nazwą, jest to ogród, więc stoliki ustawione są na wolnym powietrzu. Serwowana herbata była bardzo tania, 1,5 liry za szklaneczkę. W płynącym przez ogród sztucznym kanale pływały złote rybki, a ze wzgórza rozciągał się wspaniały widok na leżące w dole miasto, morze i okoliczne zbocza.
Na drugim wzgórzu zobaczyliśmy zamek, więc postanowiliśmy go odwiedzić. Najstarsza część zamku pochodzi prawdopodobnie z VI w. Również tutaj na murach działa herbaciarnia z panoramicznym widokiem na miasto.
Rize jest bastionem urzędującego prezydenta Erdoğana. Wyjeżdżając z miasta, zatrzymaliśmy się na moment przy głównym placu, gdzie zobaczyliśmy jego wielkie portrety. Minęliśmy też miejski uniwersytet, który nosi jego imię. Zresztą w Turcji już kilkukrotnie widziałam ulice i stadiony nazywane imieniem obecnego prezydenta.
Üzüngöl
Po wizycie w Rize, znów pojechaliśmy w głąb lądu, nad Üzüngöl, czyli Jezioro Długie. Leżący 70 km od Rize akwen został utworzony przez osuwisko ziemi. Naturalna tama zmieniła strumień w długie na kilometr jezioro, które stało się popularnym miejscem wycieczek.
Niestety, przekonaliśmy się, że napływ turystów i komercjalizacja zniszczyły ten cud przyrody. Do Üzüngöl prowadzi tylko jedna droga. GPS pokazał nam ogromny korek przed wjazdem do leżącej nad jeziorem miejscowości. I faktycznie, dojazd był kompletnie zablokowany przez sznur samochodów próbujących się dostać w pobliże jeziora, gdzie oczywiście nie było wolnych miejsc do zaparkowania. Na szerszym fragmencie drogi wszyscy próbowali się przecisnąć do przodu i wyprzedzać na trzeciego, czwartego… aż zablokowali całą szerokość, uniemożliwiając przejazd samochodom wyjeżdżającym z miejscowości. Widząc, co się dzieje, zjechaliśmy w boczną drogę, przy której było mnóstwo miejsca żeby zostawić auto, i ostatnie kilkaset metrów do jeziora pokonaliśmy pieszo.
Zainteresowanie turystów tym terenem przyciągnęło inwestorów otwierających hotele, restauracje i sklepy z pamiątkami. Ponadto wokół jeziora zbudowano betonowy wał, w celu ochrony biegnącej obok drogi przed zalaniem. Dlatego zamiast spodziewanej alpejskiej wioski nad brzegiem jeziora, trafiliśmy na Krupówki w szczycie sezonu. Na dodatek duża część przybywających tu turystów to Saudyjczycy. Widzieliśmy mnóstwo kobiet z zasłoniętymi twarzami, a napisy na sklepach były po angielsku i arabsku. Nie zabawiliśmy tam długo, tym bardziej, że niskie chmury i deszcz uniemożliwiały robienie zdjęć.
Trabzon
Z nadzieją na lepszą pogodę, pojechaliśmy do Trabzonu, w którym znajduje się największy turecki port nad Morzem Czarnym. Podobnie jak inne miasta, które odwiedziliśmy, ma długą historię, sięgającą VIII w. p.n.e. Leżał na Jedwabnym Szlaku, łączącym przez wieki Wchód z Zachodem i to tu urodził się sułtan Sulejman Wspaniały.
Jadąc wzdłuż morza minęliśmy lotnisko, którego pas startowy zbudowano na skrawku lądu nad samą wodą. To tu w styczniu 2018 samolot linii Pegasus wypadł z pasa i zsunął się po klifie. Szczęśliwie ugrzązł w miękkim gruncie i nie wpadł do morza. Nie było ofiar, a prawdopodobną przyczyną wypadku była awaria silnika.
Najważniejszym zabytkiem Trabzonu jest bizantyjski kościół Aya Sofya. Stoi on na zielonym pagórku poza centrum miasta. Został zbudowany w XIII w. jako grecki kościół ortodoksyjny, a trzy wieki później przekształcony na meczet. Obecnie pełni funkcję muzeum. Jest częściowo w renowacji i wnętrze było zamknięte, ale i tak w dostępnym fragmencie budowli mogliśmy obejrzeć kolorowe freski przedstawiające sceny z Biblii.
W lokalnym barze nieopodal kościoła zjedliśmy pide, które nietypowo było okrągłe, a nie w kształcie łódki. Miejsce zachwalane w serwisie Tripadvisor nie miało wydrukowanego menu i na koniec posiłek okazał się być droższy niż zakładaliśmy. Ponieważ to był już któryś raz, kiedy recenzje nas zwiodły, ułożyliśmy własny kodeks: nie jadamy w miejscach, które są puste, nie mają menu i zawsze wcześniej pytamy, czy można płacić kartą.
Po obiedzie pojechaliśmy do Atatürk Köşkü, białej willi zbudowanej na przełomie XIX i XX w., w której Mustafa Kemal zatrzymywał się podczas swoich wizyt w mieście. Położona na szczycie wzgórza i otoczona ładnym ogrodem willa służy obecnie za muzeum pamięci prezydenta. Było tuż przed zamknięciem, obeszliśmy więc tylko budynek z zewnątrz.
Odwiedziliśmy jeszcze Boztepe, wzgórze z ogrodem herbacianym na szczycie i wspaniałą panoramą miasta. Ale miejsce było bardzo zatłoczone, podobnie jak centrum Trabzonu, pojechaliśmy więc do hotelu. Znowu mieszkaliśmy w stylowo urządzonym konaku, na wzgórzu z widokiem na miasto i morze, z przyjemną restauracją na wolnym powietrzu, w której spędziliśmy wieczór.
Monastyr Sumela
Rano ruszyliśmy do jednego z najbardziej znanych miejsc w tym rejonie Turcji, monastyru Sumela. Przyklejony do skały, XIV-wieczny grecki klasztor męski, znajduje się w dolinie Altındere, 50 km od Trabzonu. Zbudowano go 270 m nad doliną, na wysokości 1300 m n.p.m. Pierwszy mały kościół postawiono w tym miejscu już w IV w., a później rozbudowano go do monastyru z 72 celami. Po proklamowaniu Republiki Tureckiej w 1923 r. został opuszczony przez mnichów i z czasem uległ dewastacji. Obecnie przechodzi prace rekonstrukcyjne, mimo których przyciąga rzesze turystów.
Na teren Parku Narodowego Altındere dojechaliśmy dość wcześnie, dzięki czemu udało nam się znaleźć jeszcze miejsce na niewielkim parkingu. Bilet do parku i klasztoru kosztuje 10 lir. Przy parkingu zbudowano małe centrum turystyczne z restauracją i sklepikami. Na schodach, prowadzących na zalesione wzgórze, zgromadził się już tłum turystów fotografujących spływający ze wzgórza wodospad i widoczny w oddali po drugiej stronie doliny klasztor. Żeby się do niego dostać, trzeba pokonać 3 kilometry pod górę błotnistą, bo przebudowywaną drogą, albo wsiąść w jeden z kursujących co chwilę po tej drodze minibusów. Cena przejazdu w dwie strony wynosiła tylko 5 lir, więc bez zastanowienia skorzystaliśmy z tej opcji.
Po krótkiej jeździe wysiedliśmy na kolejnym małym parkingu, skąd musieliśmy wspiąć się jeszcze kilkaset metrów biegnącą wśród drzew ścieżką. W końcu dotarliśmy na niewielki brukowany placyk. Przed nami do skał przylegały łuki akweduktu, dostarczającego kiedyś wodę do budynków. Z jednej strony mieliśmy kilka tarasów z widokiem na dolinę, z drugiej wysokie schodki prowadzące do wejścia do kompleksu. Ani ze ścieżki, ani z placyku nie widać było budynków monastyru.
Wcześniej przeczytałam, że po kilkuletnich pracach renowacyjnych, monastyr częściowo otwarto dla turystów. Jak się okazało, „częściowo” to zdecydowanie zbyt dużo powiedziane. Po stromych schodkach, przez niewielkie drzwi w skale, weszliśmy do krótkiego, ciemnego korytarza, z którego wyszliśmy na zadaszony taras z widokiem na wewnętrzny dziedziniec, zastawiony rusztowaniami. Mogliśmy zobaczyć niewielkie budynki, z których jeden miał ściany pokryte freskami. I to wszystko. Ani dziedziniec, ani jaskinia, w której znajdował się kościół, ani główny budynek, w którym mieszkali mnisi, nie są dostępne dla zwiedzających.
Zawiedzeni, wróciliśmy na dół minibusem. Zamiast tłoczyć się z innymi, żeby zrobić zdjęcie klasztoru, podeszliśmy dwieście metrów drogą dla minibusów, skąd był znacznie lepszy widok. Gdy wyjeżdżaliśmy z parku, parking i prowadząca do niego droga były już szczelnie zastawione samochodami.
Hamsiköy
Zamiast wrócić do Trabzonu, skierowaliśmy się jeszcze trochę na południe, do Hamsiköy. Ta wioska, położona na zboczu nad szeroką doliną, słynie ze swojej kuchni. Jest też popularna z powodu położenia blisko centrum narciarskiego Zigana. Zatrzymaliśmy się tam, żeby spróbować deseru sütlaç, o którym wspomniałam w przewodniku po kuchni tureckiej, a potem ruszyliśmy na zachód, przez góry. Przez ostatnie dni towarzyszyła nam deszczowa pogoda, która teraz zmieniała się jak w kalejdoskopie, jak tylko przejeżdżaliśmy przez liczne na tej drodze tunele. W końcu znowu dotarliśmy na wybrzeże Morza Czarnego, wzdłuż którego miał prowadzić ostatni etap naszej wyprawy.
Jak ten Monastyr fajnie wygląda w tych skałach!