Serial „Wspaniałe Stulecie”, który święcił triumfy w Polsce kilka lat temu, wywołał moją fascynację Stambułem. Ślady rodu Osmanów, Sulejmana Wspaniałego i jego potomków, których historię pokazano w serialu, przetrwały do dziś. Część z nich to największe zabytki miasta, do innych dociera niewielu turystów.
Większość miejsc związanych ze „Wspaniałym Stuleciem” można znaleźć w dzielnicy Sultanahmet, historycznym centrum miasta, kilka stoi nad Bosforem, a te najrzadziej odwiedzane są poza turystycznym centrum i w rejonie murów miejskich.
Stary Pałac
Pierwszy pałac zbudowany po podboju Konstantynopola przez Turków stał na terenie obecnego kampusu uniwersytetu w dzielnicy Beyazıt. Powstał w latach 1454-57. Po zbudowaniu pałacu Topkapı (lata 1465-78) był nazywany Starym Pałacem. Po przeprowadzce sułtana do Topkapı Stary Pałac stał się siedzibą matki poprzedniego sułtana, jego kobiet i sióstr. Za czasów Sulejmana I budowla spłonęła i w trakcie odbudowy została kompletnie zmieniona. Władca kazał zbudować 3 bramy do pałacu oraz dodatkowe zewnętrzne pałace dla swoich wezyrów, a część terenu przeznaczył na fragment kompleksu Meczetu Sulejmana. W 1617 r. pałac ponownie strawił ogień. Odbudowane budynki zostały zburzone w XIX w., a na ich miejscu postawiono gmach Ministerstwa Obrony, który później przekazano uniwersytetowi stambulskiemu.
Pałac Topkapı
Najważniejsze miejsce serialu, Pałac Topkapı, aż do XIX w. nosił nazwę Nowego Pałacu. Mimo, że jego budowa została ukończona w 1478 r., to kolejni sułtani dobudowywali jego fragmenty. Głównie z powodów praktycznych, ale też aby uświetnić zwycięskie kampanie lub naprawić zniszczenia spowodowane trzęsieniami ziemi i pożarami.
Topkapı był pałacem-miastem obejmującym 70 hektarów i zamieszkiwanym przez 4 tysiące osób. Przez prawie 400 lat służył za dom dla w sumie 25 sułtanów. W 1924 r. został przekształcony w muzeum.
Zwiedzanie
Kompleks składa się z części zewnętrznej, z dwoma dziedzińcami i z wewnętrznego pałacu, z dwoma kolejnymi dziedzińcami i haremem. Całość otoczona jest wysokim murem. Przez bramę wchodzi się na duży otwarty teren. Z boku po lewej stronie stoi bizantyjska świątynia Hagia Irene, a parkowa aleja prowadzi do drugiej bramy. Przed nią, po prawej stronie są kasy biletowe. Ta część kompleksu to pierwszy dziedziniec. Był on otwarty dla ludu i mieścił m.in. szpital, piekarnię i arsenał.
W pierwszej serii „Wspaniałego Stulecia” pokazywano bramę pałacu, która mi przypominała dekorację filmową, coś, co nie może być prawdziwe. Okazało się, że brama faktycznie istnieje i przechodzi się przez nią na drugi dziedziniec.
Przy drugim dziedzińcu obradował Dywan, czyli rada doradcza sułtana, na czele z wielkim wezyrem. Ten dziedziniec stanowił centrum administracji. Posiedzenia Dywanu odbywały się w sali z zakratowanym oknem wysoko na ścianie, za którym zasiadał sułtan, aby przysłuchiwać się obradom.
Wokół drugiego dziedzińca mieściły się też kuchnie i stajnie. W kuchniach znajduje się obecnie jedna z najcenniejszych na świecie wystaw chińskiej porcelany oraz oryginalne naczynia kuchenne z czasów osmańskich. W kolekcji można znaleźć też polski akcent.
Dziedziniec przed trzecią bramą był miejscem, gdzie z okazji różnych ceremonii ustawiano tron sułtana. Za tą bramą mieścił się wewnętrzny pałac. Przy trzecim dziedzińcu znajdowała się sala audiencyjna. W znajdujących się tu budynkach mieści się biblioteka Ahmeda III, wystawa szat oraz kosztowności, a także relikwie Jana Chrzciciela i Mahometa.
Oddzielną część wewnętrznego pałacu zajmuje harem, na który składało się kilkaset pomieszczeń. To tam mieszkały służące, nałożnice i matki dzieci sułtana, a nad wszystkim sprawowała rządy Valide Sultan. Z tarasów wewnętrznego pałacu rozpościera się wspaniały widok na miasto i cieśninę Bosfor.
Obejście ogromnego pałacu wraz z haremem zajmuje co najmniej 3-4 godziny.
Hammam Hürrem
Hammam Hürrem został zaprojektowany przez architekta Sinana na prośbę sułtanki Hürrem. Zbudowano go w miejscu antycznych łaźni Zeuxippusa z I-II w. n.e., pomiędzy świątynią Hagia Sophia a wzniesionym później Błękitnym Meczetem. Ekskluzywne łaźnie działają do dzisiaj.
Hagia Sophia
Ta jedna z największych świątyń na świecie i najbardziej znany zabytek Stambułu, przewija się w serialu „Wspaniałe stulecie”. Pierwszą bazylikę, z drewnianym dachem, zbudowaną w tym miejscu w 390 r. n.e., 14 lat później strawił ogień. Kolejna świątynia podzieliła los pierwszej w 532 r. Trzecią, istniejącą do teraz, otwarto w 537 r. Hagia Sophia, Kościół Mądrości Bożej, była świątynią chrześcijańską do 1453 r., kiedy po zdobyciu Konstantynopola, sułtan Mehmet przekształcił ją w meczet. Była wielokrotnie przebudowywana i odnawiana, także przez architekta Sinana, w czasie rządów Sulejmana. Prezentem od tego sułtana dla świątyni były brązowe lampy po obu stronach mirhabu (niszy wskazującej kierunek Mekki). W 1934 r. dekretem Mustafy Kemala Ataturka meczet przekształcono w muzeum. W lipcu 2020 r. turecki sąd administracyjny unieważnił ten dekret. Mimo protestów napływających z całego świata, prezydent Erdoğan podjął decyzję o ponownym przekształceniu budowli w meczet.
Plusem przekształcenia muzeum w świątynię jest fakt, że obecnie wstęp do budynku jest wolny (bilet do muzeum kosztował ok. 100 tl). Tak jak inne meczety, jest otwarty dla zwiedzających codziennie od 9 do 17, z wyłączeniem godzin modlitw, które są płynne i piątków, gdy meczety można zwiedzać dopiero od 14:30.
Grobowce sułtanów
W bocznej ścianie muru otaczającego świątynię Hagia Sophia znajduje się wejście do jednego z najważniejszych miejsc związanych ze „Wspaniałym stuleciem”: grobowców sułtanów. Na niewielkim placu pobudowano wiele małych budynków, wyglądem przypominających meczety. To w nich spoczywają rodziny władców. Grobowiec Selima II był pierwszym zbudowanym w tym miejscu. Został zaprojektowany przez architekta Sinana na planie ośmiokąta i ozdobiony kafelkami z Izniku. Poza nim znajdują się tam grobowce Murada III, Mehmeda III, Mustafy I i Ibrahima I. Obok władców spoczywają ich żony, jak Nurbanu, i dzieci, czasami kilkanaście.Latem skansen ożywa, organizowane są wystawy czasowe, a w budynkach i zagrodach spotkać można rzemieślników i zwierzęta.
Wejście na teren grobowców jest darmowe, ale trzeba przejść przez punkt kontroli bezpieczeństwa. Przed wejściem do każdego z grobowców trzeba zdejmować obuwie.
Błękitny Meczet
Meczet Sułtana Ahmeda nazywany jest Błękitnym od koloru płytek zdobiących jego wnętrze. 19-letni sułtan rozpoczął budowę meczetu w 1609 r. Budowla miała przyćmić zarówno Hagia Sophię jak i meczet Sulejmana Wspaniałego. Architektem kompleksu był Mehmet Ağa, jeden z uczniów najbardziej znanego twórcy, Sinana. Budowę ukończono w 1616 r. Na terenie, oprócz meczetu, zbudowano grobowce, medresy, fontanny, szpital, kuchnię dla ubogich, sklepy, łaźnię, zajazd i magazyny.
Wewnętrzne ściany ogromnego meczetu ozdabia 21 tysięcy płytek z motywami kwiatowymi z manufaktur z Izniku. Wnętrze oświetla 260 okien i wielkie okrągłe żyrandole. Posadzki wyścielone są miękkimi czerwonymi dywanami. Do meczetu można bez przeszkód wejść, a część przeznaczona na modlitwę jest oddzielona od części dla zwiedzających. Świątynia ma 6 minaretów – 4 wokół głównego budynku i 2 na rogach dziedzińca.
Na terenie kompleksu, od strony Hagia Sophia znajduje się grobowiec sułtana Ahmeda. Za każdym razem, kiedy chciałam go odwiedzić, był zamknięty z powodu renowacji.
Pałac Ibrahima Paszy
Z meczetu Sułtana Ahmeda wychodzi się na ogromny plac noszący jego imię. W starożytności znajdował się tu hipodrom. Przy placu, naprzeciwko meczetu, stoi pałac Ibrahima Paszy, wielkiego wezyra i przyjaciela sułtana Sulejmana. Obecnie mieści się w nim Muzeum Sztuki Tureckiej i Islamskiej. Z czasów Ibrahima nic się nie zachowało i moim zdaniem muzeum nie jest warte zwiedzania.
Meczet Sulejmana Wspaniałego
Budowla, bardziej niż meczetem, jest dla Turków ważnym symbolem historycznym. Tak jak inne meczety z czasów osmańskich, składa się z kompleksu budynków, w których mieściła się szkoła teologii, hammam, zajazd dla podróżnych, uczelnia medyczna i kuchnia.
Meczet projektu największego z osmańskich architektów, Sianana, powstawał w latach 1550-57. Jego fundament składa się z wypełnionych wodą cystern, dzięki którym świątynia jest odporna na trzęsienia ziemi. Kompleks zdobią 4 minarety.
Cechą wyróżniającą Meczet Sulejmana była wspaniała akustyka, którą Sinan osiągnął przez umieszczenie w ścianach i w podłodze 64 dzbanów. Niestety została ona zniszczona przez użycie nieodpowiednich materiałów podczas ostatniej renowacji na początku XXI w.
W ogrodzie przy świątyni stoją dwa mauzolea. Większe jest miejscem spoczynku Sulejmana Wspaniałego i jego córki Mihrimah. W mniejszym pochowano żonę Sulejmana – sułtankę Hürrem.
Z terenu za mauzoleum roztacza się widok na Bosfor i dzielnicę Beyoğlu z wieżą Galata.
Grób Mimara Sinana
W uliczce przylegającej do muru meczetu Sulejmana mieści się grób Mimara Sinana. Był on głównym architektem za czasów Sulejmana I, Selima II i Murata III. Poza architekturą zajmował się inżynierią i planowaniem przestrzennym. Stworzył 447 obiektów: meczety, mauzolea, pałace, szpitale, akwedukty i mosty, a żadnego ze swoich dzieł nie powtórzył.
Meczet Księcia Mehmeta
Kilometr na zachód od Meczetu Sulejmana stoi Meczet Księcia (Şehzade Çamii). To świątynia zbudowana na cześć księcia Mehmeta, ukochanego syna sułtana Sulejmana i jego żony Hürrem, który zmarł w 1543 r.
W ogrodzie znajduje się jego grobowiec, zbudowany przez Sinana jeszcze zanim powstał meczet. Gdy byłam tam ostatnim razem, miał powybijane witraże z powodu wybuchu, do którego doszło na przyległej ulicy i nie można było do niego wejść. Przed zamachem był dostępny dla zwiedzających. Grobowiec Mehmeta jest największym z pięciu, które pobudowano przy meczecie. Nad trumną księcia znajduje się drewniany tron władcy, symbolizujący status Mehmeta jako następcy tronu. Obok księcia pochowano jego córkę Hümaşah oraz najmłodszego brata, Cihangira.
W drugim z grobowców spoczywa wielki wezyr Rüstem Pasza, mąż sułtanki Mihrimah. To mauzoleum, podobnie jak meczet jego imienia, zdobią kafelki z Izniku.
Meczet Rüstema Paszy
Meczet Rüstema Paszy został zbudowany przez Sinana w latach 1561-62 dla zięcia Sulejmana, męża Mihrimah. Posiada jeden minaret, a jego ściany zdobią błękitne płytki z Izniku. Wejście na teren meczetu jest ukryte między budynkami mieszkalnymi.
Meczet Hürrem
Z dala od centrum znajduje się zbudowany przez Sinana niewielki Haseki Hürrem Sultan Camii, meczet będący częścią vakfu ufundowanego przez sułtankę. W pobliżu zobaczyć też można inne instytucje jej imienia, jak szpital czy centrum edukacyjne.
Meczety Mihrimah
W Stambule stoją dwa meczety sułtanki Mihrimah. Żeby obejrzeć starszy, trzeba udać się do azjatyckiej części miasta, w pobliże stacji metra Üsküdar. Zbudowany oczywiście przez Sinana w latach 1543-48 z ciosanego kamienia, wewnątrz został wykończony marmurem.
Drugi, większy meczet, zbudowano 20 lat później po europejskiej stronie Stambułu, w pobliżu murów miejskich. W grobowcach przy świątyni pochowano Ayşe Hümaşah, córkę Mihrimah oraz innych członków jej rodziny.
Wieża Panny
Jest jedną z ikon Stambułu. Powstała w XII w. jako bizantyjska forteca zbudowana na skale wystającej z wód Bosforu, chociaż niektóre źródła wskazują, że może pochodzić nawet z 340 r. p.n.e. Znajduje się około 200 m od azjatyckiego brzegu dzielnicy Uskudar. Jej obecny wygląd pochodzi z XVIII w. Służyła za punkt poboru podatków, wieżę obronną i latarnię morską. Do niedawna należała do Marynarki Wojennej a obecnie mieści się w niej prywatna luksusowa restauracja. Związanych jest z nią kilka legend, w tym o córce sułtana, skąd wzięła się jej obecna nazwa. W serialu w tej wieży więziono babcię sułtana Ahmeda.
Meczet Cihangira
Meczet Cihangira stoi na wzgórzu nad Bosforem w dzielnicy Beyoğlu. Budynek zaprojektowany przez Sinana, był wielokrotnie niszczony przez trzęsienia ziemi i pożary, a jego ostatnia przebudowana wersja pochodzi z XIX w. Gdy byłam tam ostatnim razem, był zamknięty z powodu prac renowacyjnych, zakończonych w 2018 r.
Twierdza Rumeli Hisarı
Twierdza Rumeli Hisarı, która wielokrotnie pojawiała się w serialu, stoi po europejskiej stronie miasta przed drugim mostem bosforskim. Została ukończona w zaledwie 4 miesiące w 1452 r., a więc przed czasami Sulejmana Wspaniałego, na rozkaz sułtana Mehmeta II. Do warowni można dotrzeć autobusem lub promem. Z twierdzy zostały mury, w środku nic nie ma, dlatego nie polecam tam wchodzić. Wystarczy zobaczyć ją z wody w czasie rejsu po Bosforze.
Twierdza Yedikule
Po zachodniej stronie miasta ciągną się mury miejskie. W swojej historii miasto było otaczane murami czterokrotnie, a ich pozostałości, o długości 21 km, należą do najdłuższych w Europe. W murach Stambułu mieści się ponad 50 bram i 300 bastionów. Przy murach od strony Morza Marmara zachowała się okrągła twierdza Yedikule, która również była scenerią serialu. Można do niej dojechać metrem Marmaray.
Śladom Wspaniałego Stulecia, które można znaleźć w innych miastach Turcji poświęcę osobny wpis.